بخشی از کتاب روش‌های تحقیق در مدیریت منابع انسانی
در فصل 1 چگونگی تأثیرگذاری رویکردهای مختلف نسبت به دانش و اطلاعات بر رویکرد کلی تحقیق در منابع انسانی بیان گردید. افرادی که نگرششان بر اساس دنیای واقعی و نه بر اساس عقاید، ادراکات، فرهنگ و زبان می‌باشند، احتمالاً برای انجام تحقیقی که در جستجوی واقعیت‌های عینی بر اساس اطلاعات قابل اندازه‌گیری و سنجش‌پذیر است، ارزش قائل می‌شوند. این فلسفه تحقیق اغلب به اثبات‌گرایی اشاره دارد.
پژوهشگران اثبات‌گرا بر اهمیت روش عینی تأکید دارند. آن‌ها نقش خود را به‌عنوان جمع‌آوری‌کننده واقعیت و سپس مطالعه‌کننده روابط مجموعه‌ای از واقعیات با هم می‌دانند.
آن‌ها داده‌های سنجش‌پذیر (داده‌های شمارش‌پذیر) را با استفاده از فنون معتبر آماری تحلیل نموده و تا جای ممکن نتایجی کلی تولید می‌کنند. این رویکرد بر اهمیت مطالعه واقعیت‌های اجتماعی و سازمانی به روش علمی تأکید دارد که فرایندهای تحقیق مورد استفاده در دانش‌های طبیعی را منعکس می‌نماید.
پژوهشگرانی که جهان‌بینی اجتماعی دارند (فصل 1 را ببینید)، به اطلاعات و واقعیت‌هایی که موقتاً تحت تأثیر معانی و تجربیات افراد مختلف در موقعیت‌ها یا زمینه‌های فرهنگی مختلف قرار می‌گیرند، توجه می‌کنند. از این دیدگاه، اطلاعات حاصل از مشاهدات یا مصاحبه‌ها در شکل عبارات و معانی (داده‌های کمی)، ارزشمند است.
این فلسفه تحقیق دارای مفاهیم مختلفی است، اما در این کتاب تحت عنوان رویکرد تفسیری از آن یاد می‌شود. پژوهشگران تفسیری بر خلاف پژوهشگران اثبات‌گرا، بر دستیابی و درک ادراکات فردی از جهان تمرکز دارند. این بدان دلیل است که آن‌ها پدیده‌های (واقعیت‌های) اجتماعی را محصول تعاملات اجتماعی می‌دانند، چون محصول ادراکات و مفاهیم مشترک هستند و همیشه قابل پیش‌بینی نبوده و حتی عقلایی نمی‌باشند.
تفاسیر کمتر سنجش‌پذیر و ضمنی از عقلانیت و احساسات افراد (داده‌های کیفی) ارتباط بیشتری با تحقیقات منابع انسانی دارند، چون واقعیت‌های موجود در منابع انسانی را توضیح می‌دهند، بنابراین تحقیق تفسیری، در واقعیت نمی‌گنجد اما شامل عبارات، مشاهدات و معانی می‌شود.
تفاوت مهم بین این رویکرد در جدول 4 نشان داده شده است.
جدول 4. اصول اثبات‌گرا و تفسیرگرا
اصول اثبات‌گرا | اصول تفسیری |
کاربرد اصول علمی تحلیل پدیده‌ها برحسب متغیرها آغاز با تئوری و آزمون/ اصلاح تئوری با داده‌ها: داده‌ها باید توسط پژوهشگران غیراحساسی جمع‌آوری شوند. باید از فرایند تحقیق بسیار ساختار یافته استفاده شود. تئوری‌ها برای پیش‌بینی روابط و رفتارهای آتی کاربرد دارند. اولویت داده‌های کمی پایایی و روایی داده‌ها برای تنظیم نتایج کلی مهم است. | دانش توسط احساسات افراد نسبت به محیط ایجاد می‌گردد. تحلیل پدیده‌ها برحسب مفاهیم پژوهشگران نمی‌توانند کلاً غیراحساسی باشند، آن‌ها بر موقعیت‌ها در سطوح مختلف اثر می‌گذارند (اغلب بدون غرض) انعطاف‌پذیری برای تأکید بر تغییرات تحقیق به‌عنوان زمینه فرایند اولویت داده‌های کیفی خلق داده‌های غنی به میزان توان تعمیم مهم است. |
همان‌طور که در تمرین زیر می‌بینیم، هر دو رویکرد تحقیق ارزشمندند و توسط پژوهشگران منابع انسانی استفاده می‌شوند.
تحقیق در زمینه ترک خدمت کارکنان
تصور کنید شما دانشجوی منابع انسانی هستید و تمایل به انجام تحقیقی در زمینه ترک خدمت کارکنان دارید، به‌طور پاره وقت در یک فروشگاه بزرگ کار می‌کنید و پی می‌برید که کارکنان در اندک زمانی سازمان را ترک می‌کنند. شما احساس می‌کنید واقعیت‌های عینی در زمینه ترک خدمت کارکنان وجود دارد و تصمیم به اتخاذ رویکرد اثبات‌گرا برای تحقیق می‌نمایید و تا جای ممکن پروژه خود را در مسیر علمی و با رویکردی عینی انجام می‌دهید. مثلاً هدف پروژه شما، تحلیل الگوهای ترک خدمت در بخش خرده‌فروشی است. برای شروع تحلیل، در ابتدا مطالعه زیادی انجام می‌دهید تا دریابید علل نرخ بالای ترک خدمت چیست و با مطالعه مقالات پی می‌برید (در کل) نرخ بالای ترک خدمت، مرتبط با سن، طول خدمت و نوع استخدام است. اکنون نیاز به تحلیل این موضوع دارید که آیا واقعاً رابطه‌ای بین متغیرهای ترک خدمت، سن، طول خدمت و نوع استخدام و بخش خرده‌فروشی وجود دارد.
سؤالات بحث
- برای آزمون رابطه بین ترک خدمت در خرده‌فروشی با سن، طول خدمت و نوع استخدام، چه فرضیه یا فرضیاتی را تنظیم می‌کنید؟
- سن، ترک خدمت، طول خدمت و نوع استخدام را چگونه ارزیابی می‌نمایید؟
- برای تنظیم فرضیات به چه داده‌هایی نیاز دارید؟
- چگونه داده‌های مورد نیاز را کسب می‌کنید؟
نقاط بازخور
اگرچه در این زمینه نظرات متفاوتی وجود دارد، شما به فرضیاتی مانند موارد زیر دست می‌یابید:
- در مقایسه با طبیعت بخش خرده‌فروشی، درصد بیشتری از افرادی که ترک خدمت می‌کنند، کارگران جوان‌تر با دستمزد ساعتی هستند.
- احتمال ترک خدمت کارگران با دستمزد ساعتی و طول خدمت بیشتر، نسبت به افراد با طول خدمت کمتر در بخش خرده‌فروشی، کمتر است.
- اگر مفاهیمی مثل سن، ترک خدمت و غیره را به روش عینی ارزیابی نمایید، باید بتوانید این مفاهیم را عملیاتی کنید.
- کارکنان با دستمزد ساعتی، به‌عنوان کارکنانی با قرارداد دائمی یا موقت تعریف می‌شوند که نرخ پرداختی به این افراد بر اساس ساعت کار محاسبه می‌شود.
- جوان- فرد 21 ساله یا کمتر از آن
- طول خدمت- تعداد ماه‌های تکمیل شده دوره استخدامی.
پس از تعریف این مفاهیم، در موقعیت جمع‌آوری داده‌ها قرار می‌گیرید. اگر به روش علمی متعهد هستید، باید اطمینان یابید که اطلاعات حاصله از گردآوری داده‌های عینی و قابل سنجش، دقیقاً مورد تحلیل آماری قرار گرفته‌اند. طیفی از روش‌های عینی‌گرا در گردآوری اطلاعات وجود دارند، اما برای نمونه خود می‌توانید روش «تحقیق از مدیران منابع انسانی یا مدیران فروشگاهی در سازمان‌های خرده‌فروشی» را برگزینید، چون موجب استقلال کامل شما می‌شود: مثلاً از آن‌ها درباره الگوهای ترک خدمت کارکنان مسن و طول خدمت ترک‌کنندگان سازمان و غیره سؤال کنید.
در این‌جا باید اطلاعات کل بخش خرده‌فروشی را جمع‌آوری نمود. بنابراین می‌توانید نمونه‌ای از 100 شرکت را مورد تحقیق قرار دهید (شامل فروشگاه‌های کوچک و سازمان‌های بزرگ). هر چه اندازه نمونه بزرگتر باشد، نتایج تحلیل داده‌ها کلی‌تر و ارزشمندتر است. همچنین ممکن است بخواهید از کارکنان بخش خرده‌فروشی تحقیق نموده و از آن‌ها بخواهید به سؤالاتی در مورد تاریخ استخدام و غیره پاسخ دهند. در این صورت می‌توانید داده‌ها را تحلیل نموده و نتیجه‌ای مرتبط با فرضیات را استخراج نمایید. اگر شواهد جمع‌آوری شده از فرضیات حمایت کند، روابط تأیید می‌گردد و گرنه، شما یا سایر پژوهشگران باید سایر متغیرها را بررسی نمایید. اگر سازمان به این تحقیق بر اساس آگاهی از علل مسئله مذکور تمایل داشت، تغییرات مدیریتی را در مسیر روابط استخدامی نیروهای قراردادی جوان ایجاد می‌نماید.
تمرین فوق، یعنی ترک خدمت کارکنان، نشان می‌دهد که ممکن است تحقیقات بسیار قابل اعتمادی، با استفاده از اثبات‌گرایی انجام شوند، ولی انتقاداتی به شرح ذیل نیز در مورد این رویکرد (اثبات‌گرا) بیان می‌گردد:
- عدم پاسخ به «چرایی وقوع رویدادها»؟- اگرچه تمرین فوق ممکن است بیانگر رابطه بین سن، نوع استخدام و طول خدمت باشد، چرایی وجود این ارتباطات را نشان نمی‌دهد. پاسخ این سؤال، مستلزم درک افراد از موقعیت استخدامی است.
- مشکلات طبقه‌بندی- چگونه با طبقه‌بندی داده‌ها از مفاهیم یافته‌ها و تحلیل‌ها مطمئن می‌گردیم؟ آیا معقول است که «جوان» را به زیر 21 ساله محدود نماییم یا این‌که استخدام‌های موقت و دائمی، شامل افراد با دستمزد ساعتی گردد؟ تا چه حد احتمال دارد پاسخ‌دهندگان، طول خدمت خود را در یک شغل دقیقاً بیان کنند و ساعت کار افراد تمام وقت، همانند افراد پاره وقت باشد؟
- مباحث داده‌ای- استفاده از داده‌های کمی عامه پسند است، اما برای پرسشنامه‌ای نسبتاً کوتاه مناسب است. اگر مشارکت افراد در موقعیت استخدامی را در نظر بگیریم، ممکن است تحقیق مستلزم داده‌های غنی‌تری (کیفی‌تر) باشد.
- ارتباط با تحقیق کاربردی- هدف اغلب تحقیقات منابع انسانی، مشارکت در ارائه راه‌حل مسائل سازمانی است. اگرچه تحقیق در مورد ترک خدمت موضوع جالبی است، این تحقیق با مدیریت روابط استخدامی مرتبط نبوده و تنها به شرح روابط بین دو متغیر محدود می‌شود.
- مواجهه با پیچیدگی- اساس تحقیق اثبات‌گرا، کاهش موقعیت‌ها و ایزوله نمودن متغیرهای مجزا برای تحلیل است. به‌هرحال، موقعیت‌های سازمانی، پیچیدگی و آشفتگی بیشتری داشته و مستلزم رویکرد انعطاف‌پذیر و منسجم است.
- مباحث انفصال- در منابع انسانی مانند سایر تحقیقات سازمانی امکان ندارد از الزامات روش علمی جدا شویم. هر پژوهشگر محصول فرهنگ و پیشینه خود است. اگرچه یک پژوهشگر حرفه‌ای، ممکن است عینی‌گرا باشد اما امکان دارد فردی دیگر با بیشینه سازمانی یا اجتماعی متفاوت، عهده‌دار همان تحقیق شود و مباحث را به‌طور متفاوتی بررسی کند.
هر یک از دو رویکرد فوق‌الذکر، مزایا و معایب یکسانی داشته و هیچ یک بر دیگری برتری ندارد. به عبارت دیگر، ممکن است رویکرد اثبات‌گرا، جنبه‌های مهم پدیده‌های سازمانی را کم تخمین زده و سطح عینی‌گرایی قابل دستیابی توسط پژوهشگر را زیاد تخمین بزند. به بیان دیگر، مشکلاتی نیز در رویکرد تفسیری وجود دارد که شامل موارد زیر است:
- فقدان جهت- انعطاف رویکرد تفسیری، از آن جهت جذاب است که مباحث آن، برخلاف اثبات‌گرایی به جای آزمون یک فرضیه از پیش تعیین شده، تعریف شده و توسعه می‌یابند، اما با استفاده از آن بسیاری از پژوهشگران در می‌یابند که داده‌های بسیاری جمع‌آوری نموده‌اند و ایده روشنی از آنچه که در موردش تحقیق می‌کنند، ندارند.
- محدودیت‌های زمانی و منابع- رابطه بین جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل آن جالب است (مثلاً نتایج موقت تحلیل‌ها ممکن است منجر به تغییر در مباحث مورد تحقیق گردد)، اما این امر با محدودیت زمانی و منابع پروژه دانشجویی، عملی نیست. همان‌طور که در این فصل نشان داده شد، رویکرد تحقیقاتی پژوهشگر، ممکن است تحت تأثیر پیشینه و جهان‌بینی وی قرار گیرد. به‌هرحال بسیاری از افراد در می‌یابند که آن‌ها هر دو جهان‌بینی عینی و اجتماعی را دارند. در چنین شرایطی، ممکن است آن‌ها به مزایای هر دو روش اثبات‌گرا و تفسیری پی ببرند. این جنبه (محدودیت‌های زمانی و منابع) توسط نویسندگان علوم اجتماعی و تجاری مورد تأکید قرار گرفته است. آن‌ها رویکردی ترکیبی نسبت به تحقیق در زمینه فنون تحلیلی دارند که شامل رویکردهای اثبات‌گرا و تفسیری به‌طور موازی یا متناوب می‌باشد. این مباحث در فصل 5 مورد بحث بیشتری قرار می‌گیرند.
در هر رویکرد، داشتن هدف روشن از تحقیق مهم است. فرضیه مفید بوده و اهداف و سؤالات تحقیق مهمند. به‌هرحال، در بیان مسئله تحقیق، می‌توانید به سؤالات زیر پاسخ دهید و موضوع تحقیق را روشن کنید:
- هدف (یا سؤال اساسی یا فرضیه) تحقیق چیست؟
- اهداف یا سؤالات تحقیق چیست؟
- در پاسخ به سؤالات، چه تفکراتی دارم؟
- چه پاسخ‌های جایگزینی برای سؤالات وجود دارد؟
- سازمان مورد تحقیق کدام است؟
- تفکرات اعضای سازمان راجع به این تحقیق چیست؟
- با چه تناقضاتی روبرو هستم؟