گردشگری، تاریخ و گذشته: اهمیت و تجزیه و تحلیل آن

چگونه می‌توان موضوع سیر تحول تاریخ گردشگری که قدمتی به گستردگی تاریخ تمدن بشر دارد را مورد مطالعه قرار داد؟ تاریخ‌دانان از دهه‌های 1970 و 1980 تکنیک‌های مطالعاتی و روش‌های مختلفی را برای مطالعه گردشگری در گذشته به کار برده‌اند. تحلیل‌های ارائه شده‌ی تاریخ‌دانان از گردشگری، تحت تأثیر دو موضوع مختلف و مکمل قرار دارند: ابتدا توسعه گردشگری و سپس تداوم زمانی آن به عنوان یک پدیده. این دو اغلب به طور موازی با یکدیگر و گاهی نیز در تقابل با فرایند تغییر و تحول، یعنی به عنوان یک پدیده با زمان و مکان مشخص، تحلیل می‌شوند. یکی از بهترین جمع‌بندی‌ها در زمینه‌ی تحول و تغییر در گردشگری را لافگرن ارائه کرده است.
گردشگران امروزی از گردش درسواحل آفتابی و برنامه‌های راهنمایان گردشگری رضایت کامل ندارند؛ این نکته‌ای است که تجربیات تاریخی نیز، از سال 1799 تا 1999، آن را تأیید می‌کنند. بی‌قراری، ناکامی و خستگی نیز بخشی از تجربه‌های فراوان گردشگران است. ویژگی سیری‌ناپذیر تجربه‌های گردشگری جستجوی انواع جاذبه‌های گردشگری در سرزمین‌های دیگر را برمی‌انگیزد و گردشگران را به جستجوی تجربیات متنوع می‌کشاند. به طوری که با پایان یافتن تعطیلات، برنامه‌ریزی برای تعطیلات جذاب‌تر در آینده آغاز می‌شود.
همان‌گونه که تجربیات تاریخی نشان می‌دهند، تقاضای دایمی گردشگران جهت بازدید از مکان‌های جدید و کسب تجربیات تازه‌تر نشانگر فرایند رو به رشد پدیده‌ی گردشگری است. این موضوع با ذکر مثالی در ارتباط با گردشگاه‌های ساحلی بلک پول، به عنوان یکی از برجسته‌ترین نمونه‌ها در بریتانیا، قابل تشریح است. گردشگری روزانه مهم‌ترین منبع تأمین‌کننده بازار گردشگری بلک پول است و به شدت تحت تأثیر توسعه شبکه راه‌آهن قرار دارد. این گردشگاه‌ها از دهه‌ی 1950 گسترش و توسعه یافتند، تا اینکه از دهه 1970 به علت رواج گردشگری بین‌المللی از رونق آنها کاسته شد. علی‌رغم برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌های مختلف در بلک پول به منظور جذب گرشگران، از تعداد گردشگاه‌ها و گردشگران کاسته شد و شکوفایی گذشته خود را از دست دادند. دولت بریتانیا از سال 2005 با توسعه مراکز تفریحی و کازینوهایی به سبک لاس وگاس آمریکا درصدد بازگرداندن رونق گذشته گردشگری در بلک پول برآمد. مدیر اجرایی یکی از شرکت‌هایی که ساخت یک کازینو در بلک پول را آغاز کرده، در این باره می‌گوید: شرکت لژرپارکز (Ltd) بر این باور است که بازنگری قوانین قمار در بریتانیا، فرصت مناسبی برای توسعه هتل کازینوهایی فراهم کرده است که با ایجاد یک یا چند مقصد گردشگری بین‌المللی به احیاء اقتصاد منطقه‌ای کمک می‌کند.
این‌گونه اظهارات نشانگر توسه اقتصادی ناشی از گردشگری است. همچنین، این مثال ساده نشان می‌دهد که گردشگری پدیده‌ای ایستا نیست: بلکه پدیده‌ای تغییرپذیر است که در یک منطقه یا اجتماع محلی تحول و توسعه می‌یابد. در مورد بلک پول، اگرچه بازار گردشگری روزانه آن در سال 2002 حدود 2. 6 گردشگر را جذب کرده بود اما تغییرات پدید آمده، دگرگونی‌های گسترده اقتصادی را به بارآورده است تا بلک پول همچنان به عنوان یک مقصد گردشگری جایگاه خود را بازیابد؛ بنابراین در هر شیوه ازتحیلل گردشگری، ابعاد تاریخی، مباحث ارزشمندی برای دانشجویان به بار می‌آورد. همان‌طور که دوریه (2003) بیان می‌نماید، با وجود مطالعات ارزشمندی که مورخان درباره گردشگری انجام داده‌اند، در مقایسه با آثار جغرافیدانان رویکرد تاریخی یک زمینه مطالعاتی جدید به شمار می‌آیند. ارائه هر گونه تحلیل تاریخی از گردشگری مباحث زیادی در ارتباط باپژوهش تجربی به دنبال می‌آورد (آنچه که به آمار و اطلاعات مربوط می‌شود). علاوه بر این، توجه به عواملی که توسعه گردشگری را رونق می‌بخشند (مانند حمل و نقل) را بر می‌انگیزد و شرکت‌هایی از مکان‌های بدون گردشگر اقدام به تأسیس آژانس‌هایی در مکان‌های گردشگری می‌نمایند.
با نگاهی عمیق و موشکافانه، برخی شیوه‌ها که تاریخ‌شناسان برای تحلیل گردشگری به کار می‌برند، رشته گسترده‌ای از موضوعات را یادآور و در کانون توجه قرار می‌دهد. موضوعاتی مانند:

•  نمایان شدن سفرهای تفریحی به طور روشن و آشکار؛
•  افزایش رونق گردشگاه‌های کنار دریا به‌طور مداوم؛
• تاریخ فرهنگی گردشگری و پرداختن به تعطیلات؛
• جایگاه ساحل شنی و کرانه دریا در گردشگری؛
•  افزایش گردشگری در برخی کشورهای خاص و کل قاره‌ها؛
• افزایش تورهای مسافرتی و سفرهای دسته جمعی؛
•  افزایش جنبه‌های تجاری اوقات فراغت و گردشگری در شهرهای آمریکا، مانند گسترش؛
• پارک‌های سرگرمی در جزیره کانِی به منظور ایجاد جاذبه گردشگری برای اوقات فراغت؛
•  گسترش مکان‌های گردشگری شهری، مانند چشمه‌های آب معدنی و مراکز تفریحی، شهرهای کوچک خدماتی برای گردشگران؛ فرصت‌های سرمایه‌گذاری مناسبی برای بنگاه‌های خصوصی، مانند بیلی بوتلین در دهۀ 1930 در بریتانیا؛
• نمایان شدن میراث فرهنگی به‌عنوان بخشی از تولید گردشگری معاصر؛
•  روش‌هایی که بخش عمومی و خصوصی از منابع مالی عمومی برای توسعه مکان‌های گردشگری و جذب گردشگر به کار می‌گیرند؛
•  جایگاه بخش خصوصی در بخش حمل و نقل، مانند شرکت‌های راه‌آهن و اقداماتی که به بهبود کیفیت محیط مکان‌های گردشگری می‌انجامد، مانند مجسمه‌سازی؛
• تاریخ‌دانان و تکنیک‌هایی برای تحلیل گردشگری.

این موضوعات، رویکرد به کار رفته در پژوهش تاریخی گردشگری را آشکار می‌سازند. تحلیل تحولاتی که نقش سازنده در گردشگری معاصر دارند، و دیگری مطالعه ژرف پدیده طی دوره‌های زمانی خاص گذشته. رویکرد دوم به عنوان برش مقطعی از دوره‌ای خاص در گذشته شناخته می‌شود. برخی تاریخ دانان هنگام بررسی روند تکامل و توسعه گردشگری پرسش‌های کلیدی به شرح زیر بیان می‌نمایند:

•  گسترش گردشگری در یک مکان چه تأثیراتی بر هر یک از ابعاد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، محیط طبیعی و چشم‌انداز جغرافیایی آن مکان به بار می‌آورد؟
•  توسعه گردشگری تحت تأثیر کدام شرایط زمانی و مکانی رخ می‌دهد؟
• در توسعه گردشگری چه عواملی نقش تعیین‌کننده دارند؟ (عوامل تغییر)؟
•  در نتیجۀ توسعه گردشگری، تا چه میزان تغییرات (در مکان) ایجاد شده است؟
• بخش خصوصی و بخش عمومی چه نقشی در مدیریت و توسعه گردشگری ایفا می‌نمایند؟

برای پاسخ‌گویی به این گونه پرسش‌ها، پژوهشگران تاریخی موضوعات ویژه‌ای را با توجه به علاقه و تخصص علمی‌شان مدنظر قرار می‌دهند (موضوعاتی مانند: ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و موضوعات جغرافیایی که درگذشته در ارتباط با مکان و موقعیت پدیده‌ها رخ می‌داده‌اند). این موضوعات مهم پژوهشگران را به شناخت دربارۀ تجربه‌های تاریخی گردشگری در گذشته رهنمون ساخته است. والتون (1983، 2000) در مطالعات بنیادین‌ خود مهم‌ترین عناصر لازم برای بازشناسی تاریخ گذشته در مورد گردشگاه‌های ساحلی انگلستان را چنین شناسایی کرده است:

•  آمار سرشماری جمعیت به منظور شناخت ترکیب و میزان رشد جمعیت، تأثیر گردشگری بر ساختار اشتغال و تقاضا برای نیروی کار مهاجر؛
•  کتاب‌های رهنمای گردشگران و دفاتر خاطرات آنها از تجربه‌های گردشگری؛
•  نوشته‌ها و اسناد به جا مانده از سازندگان گردشگاه‌ها و بنگاه‌ها، همچنین اسناد مربوط به نقش و جایگاه شهرداری‌ها در گردشگری؛
• اسناد و مدارک مؤسسه‌ها و شرکت‌های فعال در بازار گردشگری (مانند آرشیو کمپانی توماس کوک).

اگرچه این بخش از کتاب نمی‌تواند دید جامعی از تاریخ گردشگری و پراکندگی و جایگاه آن در سراسر جهان ارائه دهد، اما امید است که بتواند شناخت برخی از اصول بنیادین تحلیل تاریخی گردشگری را حاصل نماید. برای مثال، برای تحلیل تاریخی گردشگری در بخش عمومی از تاریخ شفاهی و سنت‌های تاریخی می‌توان بهره گرفت. بر این اساس لازم است تا تاریخ گردشگری، با توجه به چگونگی نگرش مردم به تجربه‌های گردشگری ثبت گردد و از این رهگذر مفهوم فرهنگی گردشگری از دیدگاه مردم درک شود. علاوه بر این، شناخت لازم از نحوه توسعه و عملکرد نظام گردشگری در مکان‌هایی که مورد بازدید گردشگران بوده‌اند، بدست آید. با این وجود، تنها اسناد اندکی درباره گردشگری پیش از قرن هجدهم وجود دارد. دوره بعد از 1700 آغاز روند افزایش تورهای دسته جمعی و توریسم بومی شناخته می‌شود.