گردشگران آینده

فناوری می‌تواند تسهیلات، محصولات و خدمات گردشگری (درواقع تجربۀ سفر) را تغییر دهد. گردشگرانی که به‌دنبال لذت‌بردن از این تجربه‌ها می‌باشند نیز تغییر می‌کنند. اما چه تغییراتی را باید انتظار داشت؟

1. ظهور جامعۀ دانش‌محور و نیروی کار

در ادامۀ مباحث فناوری، باید به کشورهایی که وارد دوره‌ای خاص شده‌اند اشاره کرد، کشورهایی که دارای اطلاعات یا دانش هستند و این دانش بزرگ‌ترین مزیت آن‌هاست و نه مالکیت منابع طبیعی یا دسترسی آن‌ها به نیروی کارِ ارزان. با فرض این‌که این روند ادامه یابد و در سایر کشورها نیز گسترده شود، آن‌گاه لازم است که صنعت گردشگری به بررسی رفتارِ سفر مردم جامعۀ مبتنی بر دانش بپردازد، رفتاری که احتمالاً با رفتار مردم جوامع تولیدی یا محیط‌های سنتی متفاوت است.
اگر اقتصادهای پیشتاز جهان نمونه‌ای از این روندها به ‌شمار می‌روند، می‌توان انتظار داشت که گردشگران اقتصادهای مبتنی بر دانش باتجربه‌تر، فهمیده‌تر، سخت‌گیرتر و خلاصه پیچیده‌تر باشند. انتظار می‌رود که آن‌ها در پی تجربه‌هایی شخصی‌تر باشند و مسافرت با علایق ویژه را جست‌جو کنند. چنین مسافرانی علاقۀ بیشتری به غنی‌سازی زندگی‌ خود از طریق کسب تجربه دارند تا این‌که به سرگرمی‌های از پیش تعیین‌شده علاقه‌مند باشند. آن‌ها به‌دنبال کسب تجربه‌های کیفی معتبر و تعاملی‌اند که علایق ویژۀ آن‌ها را در بر می‌گیرد.
اگر این محدودیت‌ها را فراتر از این در نظر بگیریم، امروزه گروه‌ها و افراد خاص به‌دنبال واقعیت مجازی به‌منزلۀ جایگزینی برای مسافرت‌اند. این فناوری احتمالاً محدودیت‌های بیرونی صنایع مبتنی بر دانش را نشان می‌دهد که به‌دنبال ارائۀ تجربه‌هایی شبیه‌سازی‌شده با پدیده‌های واقعی‌اند. ادعاها حاکی از این است به‌زودی زمانی فرا خواهد رسید که صرفاً با استفاده از فناوری افراد می‌توانند مقصدی را ببینند و تجربه کنند بی‌آن‌که آن‌جا را به‌صورت واقعی ببینند. از آن‌جایی که برای مسافر امروزی چنین خیال‌پردازی محضی دشوار نیست، منطقی است که چنین رویکردی (اگر واقعاً شدنی باشد) را اعضای یک جامعۀ مبتنی بر دانش بپذیرند. اگر چنین چیزی تحقق یاید، «گردشگری واقعیت مجازی» می‌تواند تأثیری شگرف در صنعت مسافرتی بگذارد که ما امروزه می‌شناسیم.
درحالی‌که به‌دنبال قابلیت واقعیت مجازی هستیم، باید خاطرنشان کنیم که اجرای این مفهوم مدت‌هاست که در ورای تعهداتش متوقف مانده است. طرفداران آن بر این باورند که واقعیت مجازی اجرا‌یی خواهد بود. اما حتی اگر چنین اتفاقی رخ دهد، این سؤال مطرح می‌شود که آیا بشر این احساس را خواهد داشت که تجربۀ مجازی واقعاً جایگزینی جذاب برای مسافرت واقعی است.
گردشگری مجازی عبارتی است که برای توصیف تورهای مبتنی بر ویدئو و عکاسی به کار گرفته می‌شود. این تورهای مجازی درواقع با عکس¬هایی ساخته می‌شوند که از یک نقطۀ ثابت گرفته شده‌اند و سپس با نرم‌افزارهای خاص به یکدیگر متصل می‌شوند و مقصد را نشان می‌دهند.
یک بعد جدید و به‌سرعت درحال‌توسعه از گردشگری مجازی «زندگی دوم» است. زندگی دوم دنیای مجازی برخطی است که از میلیون‌ها کاربر و اقتصاد مجازی تشکیل شده است. زندگی دوم به کاربران خود این امکان را می‌دهد تا نسخه‌ای جدید و دیجیتالی از خودشان خلق کنند. سپس آن‌ها از طریق نمادِ خودشان به فعالیت می‌پردازند و به هر کجا که بخواهند، در خیابان و باشگاه‌ها و فروشگاه‌ها، رفت و آمد می‌‌کنند. وقتی آن‌ها نمادی دیگر را ببینند، می‌توانند گفت‌وگویی را با هدف دوستی یا آشنایی با خرده‌فرهنگ‌ها آغاز کنند. ساکنان می‌توانند زمین بخرند و بنایی را بسازند، کسب و کاری را آغاز کنند و مسافرت کنند.
امروزه تعطیلات رویایی در دسترس میلیون‌ها نفری است که در دنیای مجازی برخط زندگی دوم به فعالیت می‌پردازند. گردشگری زندگی دوم که تقاطع بازی‌های رایانه‌ای و اتاق گفت‌وگوست به بازدیدکنندگان این امکان را می‌دهد تا محیط‌های مجازی سه‌بعدی را کشف کنند و با یکدیگر در فضای سایبری تعامل داشته باشند. هنگامی که در دنیای زندگی دوم هستید، می‌توانید شگفتی‌های پاریس و کوهستان‌های کانادا را در خودروي خود ببینید. زمان سفر شما محدود نیست، مگر تا زمانی که تصمیم بگیرید به دنیای واقعی برگردید. این نکته را در نظر داشته باشید و زمانی برای تور مجازی زندگی دوم برنامه‌ریزی کنید که ساکنان زندگی دوم چندین شرکت مجازی را راه‌اندازی کرده باشند. هر یک از این شرکت‌ها می‌توانند اطلاعات و خدماتی را برای ارتقای کیفیت تجربۀ بعدی سفر در اختیار شما بگذارند.

2. تغییرات جمعیت‌شناختی

پیش‌بینی صحیح در علوم اجتماعی کمی دشوار است، اما ویژگی‌های جمعیت‌شناختی جمعیت کنونی جهان از آن مستثناست. از این نظر، نیروهای تغییردهنده‌ای که بر چهرۀ نسل بعدی نظارت دارند و آن را تعیین و هدایت می‌کنند مشخص‌اند. جمعیت کشورهای توسعه‌یافتۀ غربی رو به سالخوردگی و کاهش نسبی‌اند. در همین زمان، جمعیت کشورهای درحال‌توسعه درحال انفجار است. هرچند این تغییرات در کوتاه‌مدت برای صنعت گردشگری فرصت تلقی می‌شوند، در بلندمدت سؤالاتی اساسی را موجب می‌شوند. این سؤالات نه‌تنها به توزیع درآمد و ثروتی مربوط است که مسافرت به آن وابسته است، بلکه توزیع جمعیت‌شناختی جهان را نیز شامل می‌شود.
افزایش سن جمعیت کشورهای گردشگرفرستِ جهان انتخاب مقصدها و رفتار سفر گردشگران را تغییر خواهد داد. برخی از تغییرات‌ به این شرح‌اند:

• تعطیلات تفریحی و با فراغت خاطر افزایش می‌یابند و نه تعطیلات برنامه‌ریزی‌شده‌؛
• پدربزرگ‌های بیشتری با نوه‌های خود به سفر می‌روند؛
•  رفاه و آسودگی حکم‌فرما خواهد بود. تأخیر پروازهای فرودگاه‌ها به‌علت امنیت بالا و ازدحام تغییر رویه خواهند داد؛
•  بسیاری از افراد برای امنیت‌داشتن در این دنیای خشن، در سفرهای خود، به‌سمت دوستان و خانواده‌ها می‌روند؛
• نیاز به تأسیسات بهداشتی و پزشکی در سفر به نیاز جسمانی و روان‌شناختی مسافران سالخورده تبدیل خواهد شد؛
•  مسافران برای کاستن از بار سفر خود، به‌دنبال هتل‌های خانگی می‌گردند تا در آن‌ها بتوانند با راحتی به بیشتر لوازم، مثل کفش و پوشاک، دسترسی داشته باشند؛
•  هتل‌های آموزشی به تمایلات روبه‌رشد گردشگران برای آموختن و فراگیری مهارت‌های جدید پاسخ می‌دهند.

3. بازار گردشگری چین

به نظر می‌رسد که محدودیت‌های سفر دولت چین درحال تعدیل است، زیرا این کشور درحال تبدیل‌شدن به یکی از قدرتمندترین کشورهای جهان ازنظر گردشگری برون‌مرزی است. براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، چین یکی از روبه‌رشدترین بازارهای گردشگری برون‌مرزی جهان است و انتظار می‌رود تا سال 2020، سالانه 100 میلیون چینی به سفرهای برون‌مرزی بروند. این رشد موجب شده است که تورهای چینی در مقصدهای گردشگری جهان بارها دیده شوند. بازدیدکنندگان چینی به‌لحاظ اقتصادی اهمیت دارند، زیرا در مقایسه با گردشگران سایر کشورهای آسیایی- اقیانوسیه‌ای بیشتر خرج می‌کنند.
چین دارای نظام وضعیت مقصدهای تأییدشده است که در آن مقصدها به رسمیت شناخته شده‌‌اند و دولت چین آن‌ها را مشخص کرده است. این نظام توافق‌نامۀ گردشگری دوطرفه‌ای است که گردشگری چینی‌ها را به مقصدهای گوناگون تسهیل می‌کند. این کشور اکنون با 86 کشور این توافق‌نامه را امضا کرده است.

4. ثبات و امنیت

پس از ده‌ها سال رشد و ثبات نسبی اقتصادی، با کاهش رفاه اقتصادی و در برخی موارد، بیکاری مواجه شدیم. این روند چنان نبود که پیش‌بینی می‌شد. در پاسخ به این تهدید، تمایل به خرج‌کردن، حتی در افرادی که منابع کافی را در اختیار داشتند، کاهش پیدا کرد. هرچند افزایش نرخ پس‌انداز ناشی از تغییرات ممکن است نیاز به سرمایه‌گذاری برای نوسازی و رشد بلندمدت اقتصادی را موجب شده باشد، تأثیرات آنی این تغییرات بر گردشگری و اوقات فراغت کاملاً احساس شده است.
درمورد امنیت فیزیکی (درمقابل امنیت اقتصادی) این باور وجود دارد که خطر فیزیکی موجب کاهش حد انتظارات مقصدهای گردشگری یا شرکت‌های مسافرتی خواهد شد. جنگ در خاورمیانه در گردشگری منطقه‌ای و جهانی تأثیر گذاشته است. خطر حملات تروریستی در خطوط هوایی ایالات متحده موجب انتقال بار ترافیکی رفت‌و‌آمد از این فرودگاه‌ها به‌سمت رقبا شده است. دغدغه‌های بهداشتی و سلامتی، به‌ویژه برای مسافران سالخورده، مهم است. به نوعی دیگر، افزایش احتمال انتقال بیماری‌هایی همچون ایدز این بار نگرانی‌ها را برای قشر جوان به همراه آورده است. بی‌اغراق می‌توان گفت که گردشگرانِ آگاهی که به مناطقی خاص از جهان سفر می‌کنند به‌دنبال همسفرانی با گروه خونی یکسان‌اند تا درصورت نیاز به انتقال خون بتوانند از آن‌ها کمک بگیرند. چنین نگرانی‌ها و توجه دقیق به مسائل بهداشتی در حین سفر را نمی‌توان نادیده گرفت.
واقعۀ 11 سپتامبر سال 2001 به‌وضوح نشان‌دهندۀ اهمیت ایمنی و امنیت در تمایل مردم به مسافرت و رفاه صنعت گردشگری بود. بنابراین هدف اصلی همۀ بخش‌های صنعت گردشگری و دولت‌ها باید بازگرداندن حس اعتماد ازدست‌رفته به مسافران و تمام جنبه‌های تجربۀ سفر باشد.

5. مهاجرت انبوه

مادامی که بسیاری از ساکنانِ کشورهای توسعه‌یافته به‌دنبال حفظ سطح رفاه زندگی خودند، میلیون‌ها نفر در کشورهای درحال‌توسعه به‌دنبال بهبود شرایط زندگی‌ خودند. با کم‌رنگ‌ترشدن مرزها، حرکت‌های جمعیتی در بین ممالک تجاری آسان خواهد شد. افراد در آینده نخست آزادی جابه‌جایی را درخواست خواهند کرد. فرا رسیدن آن روز چندان طول نخواهد کشید که آزادی جابه‌جایی همۀ افراد جهان را «اصلی‌ترین حقوق بشر» بنامیم. قطعاً احتمال بیان چنین مفهومی هنوز ضعیف است، اما فشارهای فزاینده‌ای بر گردشگری و اوقات فراغت وارد آمده است. به هر حال، اگر چنین فشارهایی حتی در سطح تقریباً کم به نتیجه برسید، کل دورنمای گردشگری و اوقات فراغت تغییر خواهد کرد.

6. گردشگری دائمی

مادامی که بسیاری از مردمِ فقیر جهان به‌دنبال تهیۀ خانه‌های دائمی‌اند که بتوانند زندگی‌ خود را بهبود ببخشند، بخش خاصی از ثروتمندان جهان همواره در تعطیلات‌اند، چنان که در برخی از موارد آن‌ها هیچ اقامتگاه دائمی ندارند. این افراد درواقع گردشگران دائمی به شمار می‌روند. بسیاری از آن‌ها در خانه‌های خود وسایل تفریحی دارند، اما افراطی‌ترین و تجملانه‌ترین سبک زندگی این طبقه، زندگی در کشتی‌های تفریحی است. هرچند انگیزۀ چنین سبک زندگی‌هایی لذت‌جویی است، انگیزۀ دیگری همچون نپرداختن مالیات بر درآمد شخصی نیز وجود دارد.

7. گردشگری سیاه

نوع دیگری از گردشگری افراطی که در سال‌های اخیر به رسمیت شناخته شده است بازدید محل‌های کشتار جمعی است؛ جایی که شورش‌های داخلی یا حتی جنگ به وقوع پیوسته است. در این نوع سفرها تجربه‌ای منحصربه‌فرد، که ازنظر گردشگران بسیار مهیج است، کسب می‌شود. در همین مسیر، مصائب بزرگی همچون سیل و زلزله و طوفان و گردباد، به‌دلیل پیامدهای پرخطرشان، بازدیدکنندگان را به محل‌هایی می‌کشاند که این وقایع اتفاق افتاده است. با توجه به ماهیت این رویدادها، برنامه‌ریزی برای آن‌ها دشوار است، اما معمولاً برخی از شرکت‌ها پیراهن‌هایی را می‌فروشند که با استفاده از آن‌ها بازدیدکنندگان می‌توانند به دیگران بفهمانند که آن‌ها از محوطه‌ها و محل‌های رویداد وقایع و مصائب یا حتی کشتار جمعی دیدن کرده‌اند.

8. از اقتصاد خدماتی تا اقتصاد مبتنی بر تجربه

تغییر اساسی دیگری که درحال به وقوع پیوستن است همان نکته‌ای است که پین و گیل‌مور (1999) از آن با عنوان اقتصاد مبتنی بر تجربه یاد می‌کنند. به نظر این‌ها، تغییر بخشی از سیر تکاملی روبه‌رشد اقتصادهای کالایی و خدماتی گذشته است. در چنین اقتصادی، مشتریان با صرف پول و زمان به‌دنبال تجربه‌ای کیفی‌اند. در همین خصوص، روابط بین میزبان و مهمان نیز درحال تغییر است و افراد به‌دنبال تجربه‌های اصیل‌اند و نه تجربه‌های مصنوعی.
با افزایش تجربه‌های سفر بازدیدکنندگان، آن‌ها پیچیده‌تر، فهمیده‌تر و درنهایت مصرتر یا سخت‌گیرتر خواهند شد.
علاوه بر این، به‌علت افزایش پیچیدگی‌های گردشگران، سفر نیز یکتایی، ماهیت و جایگاه خود را بین افراد تحصیل‌کرده و طبقۀ مرفه از دست خواهد داد. برای مقابله با این وضعیت، خط‌مشی‌گذاران و «طراحان تجربه» نیز باید برای به چالش‌کشاندن و تحریک گردشگران امروزی پیوسته به‌دنبال روش‌هایی به همان اندازه پیچیده باشند. بدین منظور کافی است که این نکته را در ذهنمان یادآوری کنیم که جهان و مردم آن منبع بی‌انتهایی از شگفتی‌اند، بنابراین باید به‌دنبال کشف و شناسایی منابعی عمیق‌تر از شگفتی باشیم که برای مسافران باتجربه و پیچیده معنای واقعی دارند.
از دیدگاه‌های مختلف، گردشگری نیرویی مهم در ایجاد اقتصادی مبتنی بر تجربه بوده است. به اعتقاد اوتو و ریچی (1996) مسافران به‌دنبال «زنجیرۀ تجربه» باکیفیتی‌اند که بسیاری از اجزای خدماتی تجربۀ گردشگری را به هم متصل ‌سازد. چالش پیش روی گردشگری نه‌تنها حصول اطمینان از کیفیت بالای پیوندها در زنجیرۀ تجربه است، بلکه باید معبری لذت‌بخش و بدون چالش از یک حلقۀ زنجیر به حلقۀ دیگر نیز فراهم باشد. از آن‌جایی که هر یک از این حلقه‌ها به‌کمک مالکان یا اپراتورهای گوناگون مدیریت می‌شود، حفظ کیفیت تجربه در طول این زنجیره بسیار دشوار است، بنابراین از سازمان‌های مدیریت مقصد، که نقش آن‌ها معمولاً بر عهدۀ دفاتر امور بازدیدکنندگان است، درمورد موفقیت تجربۀ بازدیدِ یک مقصد انتقاد می‌شود، زیرا آن‌ها وظیفۀ هماهنگ‌سازی ارائه‌کنندگان خدمات یا تجربه در مقصد را برعهده دارند.

9. سیر تکاملی فراغت و اوقات فراغت

هرچند نیروهایی که پیش از این گفته شدند درحال تغییر ماهیت گردشگری‌اند، ماهیت اصلی گردشگری و اوقات فراغت نیز متحمل تغییرات اساسی شده است. میزان اوقات فراغت واقعی در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، با توجه به تعطیلاتِ با حقوق یا تعطیلاتِ رسمی، در کوتاه‌مدت افزایش چندانی نخواهد داشت، اما تغییری مهم درحال به وقوع پیوستن است. در بسیاری از کشورها، انعطاف‌پذیری در الگوهای شغلی و ساختارهای جدید و بی‌مرز موجب شخصی‌ترشدن این الگوها و طولانی‌ترشدن ساعت‌های کاری و دشواری پیش‌بینی برنامۀ کاری شده‌اند. این موضوع موجب تسریع روند ذخیره‌سازی بلیت، محل اقامت و غیره در آخرین لحظات و افزایش اهمیت ارائۀ خدمات آسان و کارآمد برای انتخاب و خرید تعطیلات شده است و به احتمال بسیار، انعطاف کاری در طول هفته و سال و رشد سفرهای با مسافت طولانی را افزایش خواهد داد.