موزه ملی هنر و ادبیات کودک

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در ۲۰ مهر ماه سال ۱۳۷۹ به منظور حفظ و نگهداری آثار و دستاوردهای کانون و ارائه دوره‌ای و دائمی این آثار افتتاح شد. از دیگر اهداف تأسیس این موزه می‌توان به آشنا ساختن کودکان و نوجوانان به عنوان مخاطبین اصلی و هنرمندان، اولیای تربیتی، دانشجویان و پژوهشگران با تولیدات و فعالیت‌های کانون در حوزه هنر و ادبیات اشاره کرد.

انتشارات کانون

واحد انتشارات کانون از سال ۱۳۴۵ با هدف ترویج فرهنگ مطالعه در میان کودکان و نوجوانان شروع به فعالیت کرده و اولین کتاب خود با عنوان مهمان ناخوانده نوشته فریده فرجام را در همان سال به چاپ رساند. این کتاب یکی از پرتیراژترین کتاب‌های کودک در نیم قرن گذشته است که تا به حال ۲۳ بار تجدید چاپ شده و در سال ۱۳۹۴ توسط دفتر آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و دفتر کودک و نوجوان در فهرست میراث ناملموس قرار گرفته است.

از دیگر اساتید بنامی که با انتشارات کانون در زمینه نویسندگی همکاری داشته‌اند، می‌توان به بهرام بیضایی، احمدرضا احمدی، نیما یوشیج، جبار باغچه‌بان و ... اشاره کرد. همچنین در حوزه تصویرگری کتاب کودک نیز چهره‌های شاخصی چون: نورالدین زرین کلک، فرشید مثقالی، پرویز کلانتری، علی اکبر صادقی، نیکزاد نجومی و ... برای انتشارات کانون آثار تصویری زیبایی به جا گذارده‌اند.

جهت معرفی واحد انتشارات کانون در موزه، کلیه کتاب‌های منتشر شده در کانون از سال ۱۳۴۵ به تفکیک سال انتشار و گروه‌های سنی کودکان و نوجوانان بر روی تابلویی در قسمت ورودی موزه طراحی و معرفی شده است.

موزه علاوه بر معرفی واحد انتشارات، گنجینه‌ای از آثار تصویرگری کتاب‌های کانون از ابتدای تأسیس تا کنون را در در خود جای داده است. از این آثار به صورت دوره‌ای، نمایشگاه‌هایی با موضوعات مختلف در محل موزه برگزار شده و برخی از این آثار نیز در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی به نمایش گذارده می‌شوند. این گنجینه شامل ۱۲۰۰۰ قطعه اصل آثار تصویرگری کتاب کودک بوده و به نوعی تاریخ هنر تصویرگری کتاب کودک ایران به شمار می‌رود.

مرکز تئاتر کانون

در سال ۱۳۵۰، یکی از مراکز آموزش‌های هنری، یعنی مرکز تئاتر کانون فعالیت خود را با تشکیل یک گروه حرفه‌ای تئاتر کودکان آغاز کرد. بعد از گذشت دو سال از فعالیت این گروه و شناساندن این هنر نوپا به جامعه هنری ایران، مرکز تئاتر تصمیم گرفت تا به دنبال اجرای تئاتر برای کودکان، روش آموزش تئاتر کودکان را برای اولین‌بار در سطح کتابخانه‌های کانون پیاده و به مرحله اجرا در آورد. از جمله هنرمندانی که فعالیت خود را در حوزه تئاتر و تئاتر عروسکی در کانون آغاز کردند می‌توان به مرضیه برومند، رضا بابک، مریم سعادت، ایرج طهماسب، حمید جبلی، عادل بزدوده، حسن دادشکر و ... اشاره کرد.

جهت معرفی این دستاورد کانون، بخشی از موزه به ارائه نمونه‌هایی از عروسک‌های تولید شده این مرکز اختصاص یافته و بازدید کنندگان می‌توانند، با تکنیک‌ها و سبک‌های گوناگون نمایش عروسکی چون خیمه شب‌بازی، عروسک‌های سایه، نخی، بونراکو، میله‌ای و غیره نیز آشنا می‌شوند. (در بخشی از ویترین‌های موزه، قدیمی‌ترین عروسک‌های خیمه شب بازی ایران به نمایش گذاشته شده‌اند.)

همچنین قسمت‌هایی از تولیدات مرکز تساتر کانون که به صورت تله‌تئاتر آماده شده است، برای مخاطبین نمایش داده می‌شود.

در بخش معرفی واحد سینمایی در موزه، ماکت‌هایی از انیمیشن‌های تولید شده در کانون به چشم می‌خورد. از ماکت‌های  موجود می‌توان به ماکت انیمیشن اصحاب فیل به کارگردانی علی اصغر زاده اشاره کرد. در ساخت این انیمیشن، هنرمند از تکنیک ویژه‌ای برای خلق اثر خود بهره برده است. قاب‌های نقش برجسته روایتگر صحنه‌های این انیمیشن ۱۵ دقیقه‌ای است.

یکی از پر مخاطب‌ترین قسمت‌های موزه، ماکت انیمیشن قصه‌های بازار به کارگردانی عبدالله علیمراد است. این ماکت با ثبت ظرافت‌هایی در ساخت و به تصویر کشیدن فضای یک بازار قدیمی نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب کرده و دقایق طولانی از بازدید موزه را به خود اختصاص می‌دهد. فیلم قصه‌های بازار شامل ۳ قسمت قصه طوطی و بقال، ورود به دنیای عروسکی، کوه جواهر است که از دل همین ماکت و بازار کوچک بیرون آمده‌اند.

علاوه بر این دو ماکت ارزنده، بخش‌های کوچکی از ماکت انیمیشن‌های حکایت کلاه غیبی، بهادر. (برنده جایزه جشنواره کن جونیور)، ربات و کشاورز و کوه جواهر نیز در ویترین‌های موزه به نمایش گذاشته شده‌اند.

واحد سرگرمی‌های سازنده

فعالیت‌های این واحد در سال ۱۳۵۸ در زمینه طراحی و تولید اسباب بازی و کاردستی کودکان آغاز شد. تولید کارت‌های بازی، احجام هندسی و آموزش ماکت‌سازی از جمله اولین فعالیت‌های واحد سرگرمی‌ها به شمار می‌روند. به تدریج فعالیت این واحد در زمینه تولید بازی و سرگرمی‌های  فکری و علمی توسعه پیدا کرد و در سال‌های اخیر طراحی و تولید اسباب بازی‌های آیینی و سنتی نیز در دستور کار قرار گرفت. هدف این مجموعه تولید اسباب بازی برای کودکان و نوجوانان با توجه به نقش آموزشی این ابزار در جهت رشد و تقویت مهارت‌های مختلف و شکوفایی خلاقیت‌های آنان است.

در بخش معرفی واحد تولید سرگرمی‌های سازنده کانون در موزه، نمونه‌هایی از سرگرمی‌های علمی شامل آسمان نما سرگرمی‌های  خلاق فکری و کتاب سرگرمی‌های سازنده شامل جورچین‌ها، مجموعه دوباره نگاه کن، سنگ‌ها و رنگ‌ها، سنجاق‌ها، کاج‌ها و بلوط‌ها، نارگیل‌ها، چوب‌ها و ریشه‌ها، دکمه‌ها، دور ریختنی‌ها و ... به نمایش گذاشته شده است.

مرکز تجربیات هنری

مرکز تجربیات هنری کانون با هدف تولید آثار هنری بدیع خلاقانه و متفاوت با شیوه‌های رایج و معمول گذشته در سال ۱۳۶۰ با همکاری تعدادی از هنرمندان حرفه‌ای کار خود را آغاز کرد.

از جمله فعالیت‌های این مرکز می‌توان به این موارد اشاره کرد:

برپایی نمایشگاه ایران شناسی و معرفی تمدن و هنر ایران زمین با بهره‌گیری از آثار هنری فاخر در کشور‌های ژاپن، کره و ایران طراحی و تهیه نقشه حیات وحش ایران که علاوه بر کاربرد نمایشگاهی امکان چاپ و نشر نیز داشت.

تهیه و تولید انیمیشن و ساخت فیلم‌های کوتاه نظیر فیلم بازگشت، تولید کتاب و تصویر سازی و خلق تابلو‌های هنری نفیس توسط هنرمندان نامی نظیر بهرام خائف، عبدالله حاجی وند و ...

موزه کانون در تاریخ ۹۸/۸/۱۱ توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت ملی شده و نام آن به موزه ملی هنر و ادبیات کودکت تغییر یافت. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.