معیارهای موفقیت توسعۀ گردشگری جامعه‌‌محور

درحالی‌که برخی از مطالعاتِ پژوهشی درزمینۀ معیارهای موفقیتِ گردشگری جامعه‌محور صورت گرفته‌ است، این حوزه، به‌ویژه در آسیا، هنوز هم نیازمند پژوهش‌های بیشتر است. برای پر کردن این شکاف‌ها، مجموعه‌ای از مطالعات، به‌منظور ارزیابی جنبه‌های مختلف گردشگری جامعه‌محور در آسیا، صورت گرفت.
نتایج نشان داد که به‌طورکلی، رویکردهای اخیر، با محوریتِ گردشگری جامعه‌محور در بسیاری از مقصدهای گردشگری در آسیا، هنوز هم در رسیدن به موفقیت، با چالش مواجه‌اند. باوجود این، اجرای گردشگری جامعه‌محور به‌طورکلی غیر‌واقع‌گرایانه نیست. به‌گفتۀ افراد حرفه‌ای شرکت‌کننده در این مطالعه، برنامه‌ریزی دقیقی که متناسب با هر جامعۀ مقصد باشد فرایندی چالش‌برانگیز است، که نیازمند عوامل مختلف و مشارکتِ افرادِ ذی‌نفعِ کلیدی است. درک معیارهای استفاده‌شده برای ارزیابی مقصدهای موفقِ گردشگری جامعه‌محور بسیار مهم است. این معیارها را که افراد حرفه‌ای پیشنهاد داده بودند، درقالب شش عامل اصلی خلاصه شد:

• گردشگری جامعه‌محور باید عملاً شامل کل جامعه شود و مشارکت و حمایت محلی کل جامعه را دربرگیرد؛
•  مزایای به‌دست‌آمده از گردشگری جامعه‌محور باید به‌طور یکنواخت درسراسر جامعۀ گردشگری توزیع شود؛
•  مهم است که مدیریت گردشگری، خوب و دقیق باشد؛
•  گردشگری جامعه‌محور باید از همکاری‌ها و حمایتِ تنگاتنگ در درون و خارج از جامعه برخوردار باشد؛
•  برای حفظ مقصد گردشگری، منحصربه‌فرد بودنِ آن باید در نظر گرفته شود؛
•  حفظ محیط‌ زیست نباید مورد غفلت واقع شود.

از شش عامل موفقیتِ مقصدهای گردشگری موفق، که پاسخ‌دهندگان آنها را شناسایی کردند، مشارکت و حمایت محلی بیشتر از سایر عوامل ذکر شد. برای توسعه و مدیریت گردشگری جامعه‌محور، مشارکت و تعهد گستردۀ محلی مهم تشخیص داده شد. پاسخ‌دهندگان مثال‌هایی از جوامعی آوردند که سازمان‌هایی رسمی و غیرانتفاعی تشکیل می‌دادند و همین امر، یکی از جنبه‌های کنترل موفقیت‌آمیز گردشگری در جوامع آنان بود. در اجرای این کار، پیشنهاد شد که جوامع باید به فرصت‌ها توجه کنند تا از طریق برنامه‌ریزی، ایده‌پردازی یا مدیریت کسب‌وکارهای گردشگری خود، در پروژه‌های گردشگری مشارکت نمایند. کسب «مزایای» محلی دومین عامل مهم بود. توزیعِ منافع حائز اهمیت بود و مزایا باید نصیب تمام بخش‌های یک جامعه می‌شد. مزایا ممکن بود اقتصادی و یا اجتماعی باشند. مثال‌هایی از مزایای گفته‌شده عبارت بودند از: تزریقِ پولِ جدید به یک جامعه، بهبود زندگی افراد محلی، ایجاد فرصت‌های جدید در منطقه، نجاتِ یک منطقه از فقر و ایجادِ شغل به‌کمک افراد حرفه‌ای و متخصص.
مدیریتِ خوب گردشگری نیز یکی از معیارهای کلیدی موفقیت بود. برخی از مثال‌هایی که در این زمینه آورده شدند عبارت بودند از: فرایند خوب، برنامه‌ریزی و مدیریت خوب، تبلیغات و بازاریابی خوب. بیشتر افراد حرفه‌ای، توسعه‌ با سرعت کم و با دقت را پیشنهاد کردند تا جامعۀ محلی برای تطبیق دادن خود با محیط، زمانِ کافی داشته باشد. همکاری در گردشگری و حمایت از آن، هم از داخل و هم از خارج از یک منطقه، نیز مهم تشخیص داده شد. مقصدهای موفق گردشگری جامعه‌محور می‌توانند کمک‌هایی از افرادِ حرفه‌ای، از کسب‌وکارها و یا کمک‌های سیاسی و اقتصادی و رسانه‌ای دریافت کنند. این همکاری‌ها می‌توانند مزیت‌هایی مانند پیشرفت‌ در منابع مالی و انسانی را به همراه داشته باشند.
منحصربه‌فرد بودنِ مکان نیز برای رسیدن به موفقیت مهم تشخیص داده شد. مقصدهای گردشگری جامعه‌محور باید جذابیت‌های منحصربه‌فردِ خود را داشته باشند. برای مثال، رویدادهای فرهنگی، جذابیت‌های مصنوعی و انسان‌ساخت، مکان‌های باارزش تاریخی، یا حتی توزیعِ مناسب اطلاعات گردشگری جامعه‌محور را منحصربه‌فرد می‌سازند. آخرین عامل گفته‌شده، حفاظت از محیط‌زیست بود. افرادِ حرفه‌ای بر سر این نکته توافق داشتند که توسعۀ گردشگری جامعه‌محور باید آگاهی زیست‌محیطی یک جامعه را نیز افزایش دهد. برخی از مقصدهای برخوردار از فعالیت‌های کشاورزی، دارای سازمان‌های زیست‌محیطی‌اند و یا به ساکنان محلی و بازدیدکنندگان آموزش می‌دهند. نظر بر این است که این کار موجب ارتقای توسعۀ پایدار می‌شود، امری که راهبردی اصلی در گردشگری جامعه‌محور است.
باید یادآور شد که به‌ دست‌یابی به «مشارکتِ اجتماعی» و «مزایای اجتماعی»، به‌عنوان معیارهای اصلی گردشگری جامعه‌محور موفق، بیشتر از همه اشاره شد. به‌بیان‌دیگر، مشارکتِ اجتماعی در توسعۀ گردشگری را می‌توان حداقل از دو منظر مورد توجه قرارداد: مشارکت در فرایندِ تصمیم‌گیری و مشارکت در مزایای توسعۀ گردشگری. براون (1998) از این استدلال حمایت می‌کند و شواهدی در این ‌زمینه می‌آورد که گردشگری در مقیاس کوچک و با استفاده از تعاونی‌ها، توانِ بالقوۀ بیشتری برای بهبودِ استانداردهای زندگی روستایی، کاهش مهاجرت از روستا به شهر، احیای جوامعِ روستایی و جبرانِ نابرابری‌های ساختاری درزمینۀ توزیعِ درآمد دارد؛ بنابراین، مشارکتِ جامعه باید به‌طور همزمان با مزایای اجتماعی همراه باشد تا بتوان آن را موفق ارزیابی کرد.
همچنین پژوهشگران از دیگر افرادِ ذی‌نفع در این زمینه سؤال کردند (تصمیم‌گیران، فعالان، بازدیدکنندگان و جوامع) تا آنان نیز معیارهای خود را برای تشخیص گردشگری اجتماعی موفق بیان کنند. نتایج کاملاً در راستای مواردی بود که پیش‌تر گفته شد و این اتفاق‌نظر بر این امر صحه گذاشت که یک مقصدِ موفق در گردشگری جامعه‌محور، باید اعضای جامعه را در فرایند گردشگری دخالت دهد و مزایای ناشی از گردشگری را به‌طور گسترده در جامعه توزیع کند. علاوه‌بر این، معیارهای افراد ذی‌نفع نشان می‌دهند که گردشگری جامعه‌محور موفق باید دربرگیرندۀ فرهنگِ جامعۀ محلی، منابعِ زیست‌محیطی و رضایت گردشگران بوده و درخصوص حفاظت از این موارد بکوشد. این پاسخ‌دهندگان همچنین بر اهمیتِ تبادل فرهنگی تأکید کردند. این معیارهای پیشنهادی برای موفقیت را می‌توان به‌عنوان راهنمای نظارت بر پیشرفت و سنجش آن در برنامه‌های گردشگری جامعه‌محور مورد استفاده قرار داد. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.