بریده‌های کتاب

ظرفیت ‏سازی و توانمندسازی جامعه برای دست‌‌یابی به گردشگری پایدار

ظرفیت‌‏سازی

«ظرفیت‌‏سازی» به یکی از موضوعات تکراری در ادبیات نهادی، دستورالعمل‏‌های اداره‌‏های دولتی، سازمان‏‌های بین‌‏المللی و سازمان‏‌های غیردولتی بدل شده است. بااین‌حال، به‌رغم افزایش اهمیت آن، یک تعریف ساده، واضح و موردقبول همگانی از مفهوم «ظرفیت‌‏سازی» وجود ندارد.

«ظرفیت» عبارت است از: توانایی افراد و سازمان‏‌ها یا واحدهای سازمانی برای انجام کارها به‌طور مؤثر، کارآمد و پایدار. «ظرفیت‌‏سازی» فرایندی مبتنی‌بر تقویت توانایی افراد، سازمان‏‌ها و سیستم‌‏ها، برای انجام پایدار وظایف اصلی و تداوم بهسازی و توسعه درطول زمان است.

این توافق عمومی وجود دارد که ظرفیت‌‏سازی جامعه، موتور توسعۀ انسانی است و در مواجهه با بحران‏‌های اقتصادی، آب‌‏وهوایی و مواد غذایی امروز، ظرفیت‏‌سازی دولتی و اجتماعی، برای طراحی و اجرای راهبردهایی که موجب به‌حداقل رساندن تأثیرات این بحران‏‌ها و دست‌یابی به پیشرفت پایدار می‌‏شود، اقدامی حیاتی است.

ظرفیت‌‏سازی (زمانی‌که توسعۀ پایدار در دستور کار است) ‏ از توانمندسازی مردم برای درک تمام پتانسیل خودشان آغاز می‌‏شود. اما ظاهراً سرگردانی پیرامون درک دقیق ابعاد این اصطلاح، همزمان با توسعۀ توجه به آن، افزایش یافته است. ظرفیت‏‌سازی، ‏اصولاً، به هرگونه تلاش برای آموزش به کسی برای انجام کاری، یا انجام بهتر وظایف اطلاق می‌‏شود. درعین‌حال، می‌‏تواند ایجاد مؤسسات جدید یا تقویت نهادهای موجود هم باشد. بسیاری، ظرفیت‌‏سازی را تمرکز بر آموزش و تربیت نیروی انسانی می‌‏دانند، درحالی‏که بعضی، در نگاهی فراتر، آن را بهسازی حقوق فردی، وسیلۀ حصول و آزادی معنی می‌‏کنند.

ظرفیت‌‏سازی درواقع، شامل همۀ موارد فوق است. فرایندی است که ازطریق آن، افراد، سازمان‏‌ها و جوامع، برای تعیین و دست‌یابی به اهداف توسعۀ خود درطول زمان، قدرت و توانمندی به‌دست می‌‏آورند.

ظرفیت‏سازی برپایۀ شش اصل استوار است:

  • اصل پراگماتیسم: مهم است برپایۀ آنچه وجود دارد، بسازیم؛ به این معنی که ضروری است هسته‌‏ای از شایستگی وجود داشته باشد که بتوان آن را بهبود بخشید؛ نه ایده‌آلی برای دست‌یابی به آن.
  • اصل روش: ظرفیت‏‌سازی یک هدف غائی در نظر گرفته نمی‌شود و برای تأثیر، نیاز به زمان دارد.
  • اصل مشارکت: ‏ظرفیت‏‌سازی‏ باید با مشارکت مستقیم افراد یا سازمان‏‌های مربوط انجام شود.
  • اصل چندبعدی: ‏ظرفیت‌‏سازی، ازمنظر سیستمی، ‏می‌‏تواند و باید در سه سطح مختلف به‌ کار گرفته شود: سطح فردی، سطح سازمانی و سطح رابطه‌ای و نهادی.
  • اصل زیست‌‏محیطی: اولاً به‌عنوان عامل شایسته‌‏سازی (مثبت یا منفی) درمورد امکان ظرفیت‌سازی ذی‌نفعان و دوماً، به‌عنوان عنصری که می‏‌توان از آن برای تحول (سطح نهادی فوق‌الذکر) استفاده کرد.
  • اصل انعطاف‌پذیری و ظرفیت انطباق در زمینه‏‌های مختلف: هیچ «فرمول جادویی» برای ظرفیت‌‏سازی وجود ندارد. رویکردهای مختلف فعلی محصول بسیاری از استراتژی‏‌ها، روش‌‏ها و منابع متمرکز بر تغییر ذهنیت‏‌هاست، مانند توسعۀ مهارت‏‌های فنی خاص و تبادل دانش و مهارت.

اهمیت و سهم ظرفیت‌‏سازی جامعه برای دست‌یابی به گردشگری پایدار

در دوران کنونی، ‏ظرفیت‏سازی‏ جامعه، به‌عنوان ابزار برجستۀ استراتژی توسعۀ گردشگری، به‌ رسمیت شناخته شده است. این ابزار اگر به‌درستی اجرا شود، ‏می‏تواند در توسعه و آبادانی جامعه نقش بسزایی داشته باشد. به‌منظور ایجاد راهبردهای موفق جدید، درزمینۀ ایجاد ظرفیت گردشگری جوامع، لازم است مسائل مشکل‏‌ساز موجود را بررسی و تصویر روشنی از وضعیت فعلی ظرفیت‌‏های اجتماعی و تمامی ظرفیت‏‌های مرتبط با توسعۀ گردشگری در منطقۀ خاص ارائه کرد. ‏ظرفیت‏‌سازی‏ جامعه نه‌تنها گامی به‌منظور ایجاد یک صنعت گردشگری پایدار است، بلکه عنصری ضروری برای توسعۀ کلی جامعه به ‌شمار می‌‏رود. توسعۀ گردشگری و ایجاد ظرفیت در جوامعی که گردشگری برای آنها یک فرصت اجتماعی به‌شمار ‏می‏رود، به‌شدت مرتبط است و نیاز به هماهنگی دارد. مهم این واقعیت است که برنامه‏های ظرفیت‌‏سازی به جوامع کمک ‏می‏‌کند تا توانایی خود را در فرایند تصمیم‌‏گیری درزمینۀ گردشگری افزایش دهند، نه اینکه در زمین بازی خود، تماشاگر باشند. کشورهای درحال‌توسعه و مناطق پیرامونی، به‌ویژه مناطق روستایی، بیشتر از ظرفیت‏‌سازی جامعه بهره‏‌مند ‏می‌‏شوند. آنها مشارکت جامعه در توسعۀ گردشگری را صورت‏‌بندی ‏می‏‌کنند و ازطریق ظرفیت‌‏سازی، ابزارهایی را به‌دست ‏می‏‌آورند که آنها را قادر ‏می‌‏سازد تا این کار را انجام دهند.

گردشگری در کشور ما، پتانسیل کاملی از سه‌گانۀ «خورشید، دریا و فرهنگ» را داراست و در پویایی اقتصادی کشور، اهمیت استراتژیک دارد. نباید نادیده گرفت که امروزه، گردشگری یک فعالیت متشکل‌ساز است و ازطریق پیوند با دیگر کشورها، به یک بعد اقتصادی جدید تبدیل می‌شود. گردشگری یک ابزار انسجام اجتماعی-اقتصادی و یک عامل یکپارچگی فرهنگی درمیان مردم است. صنعت گردشگری علاوه‌بر این مزایا، ازلحاظ ثبات منطق‌ه‏ای و امنیت عمومی، زمینه‌‏ساز تشویق گفتگو و همکاری و مشارکت مطلوب متقابل توسعۀ منطق‌ه‏ای دو طرف ‏است. این تشریک تنها با توسعۀ مدل‏‌هایی که بتواند هویت، اصالت و کیفیت گردشگری را حفظ و تضمین کند، هم در ارتباط با جنبه‌‏های اجتماعی مشترک میان اقوام کشور و هم ویژگی‏‌های خاص هر فرهنگی که در یک منطقۀ خاص وجود دارد، حفظ ‏می‏‌شود.

توانمندسازی

اصطلاح «توانمندسازی» در متون مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی استفاده می‏شود و متناسب با ویژگی هر رشته، تعاریف و تفاسیر متفاوتی برای آن به ‌کار می‏رود. قابلیت‏‌های فردی، خودکفایی، کنترل، اعتمادبه‌نفس، انتخاب شخصی، زندگی مطابق با ارزش‏‌های شخصی، توانایی مبارزه برای حقوق فردی، استقلال، توانایی تصمیم‌‏گیری، آزاد بودن، بیداری و... برخی از معانی توانمندسازی‌اند. توانمندسازی ارزشی ذاتی است که ریشه در نظام ارزشی و اعتقادات محلی دارد. توانمندسازی در سطح فردی و جمعی، و اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی است؛ بنابراین آن را یک فرایند و یا یک پی‏آمد تلقی می‏‌کنند.

درزمینۀ توسعۀ گردشگری، توانمندسازی به‌صورت «فرآیندی چندبعدی» ‏نگریسته می‏‌شود که برای جامعه‌‏ها (اغلب با به‌کارگیری تخصص‌‏های بیرونی) یک فرایند مشورتی فراهم می‌‏کند. این فرایند، فرصت یادگیری و انتخاب، توانایی تصمیم‌‏گیری، قابلیت اجرا/ به‌کارگیری این تصمیمات، پذیرش مسئولیت این تصمیمات و اقدامات و پیامدهای آنها را میسر می‏‌سازد. توانمندسازی برای جامعه‌‏های گردشگرپذیر معمولاً نیازمند تغییرات اجتماعی و نهادی است تا امکان جابه‌جایی قدرت (برای اطمینان از تغییرات مناسب) فراهم شود. این تغییرات باید به‌طور همزمان، در سه سطح: کلان، میانه و خرد، روی دهد. روشن است که مناسبات مشترک فعالیت‏‌های سطوح مختلف موجب مشکلاتی در اجرا و افزایش توانمندی در سطح محلی می‏شود.

برای توانمندسازی، بسته‌به زمینۀ موضوع، تعریف‏‌های گوناگون ارائه می‌‏شود. ازمنظر واژه‌‏پردازی، توانمندسازی با واژۀ قدرت مرتبط است. این مفهوم، مشتمل بر توسعۀ قدرت موجود و یا به ‌دست آوردن آن است. مردم می‏‌کوشند خودشان (یا با کمک دیگران) کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشند. وجهی که قرار است توانمند شود به فرایند و تلاش برای به ‌دست آوردن درجۀ نسبی توانایی تأثیرگذاری بر جهان مربوط است.

بحث درمورد توانمندسازی، معمولاً به فعالیت‏‌های مرتبط با توانمندسازی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی محدود می‏‌شود. تحول روابط قدرت مستلزم مداخله در این ابعاد و سطوح مختلف است. بنابراین توانمندسازی در ابعاد مختلف، قابل ‌بررسی است:

  • توانمندسازی اقتصادی: توانمندسازی اقتصادی به‌دنبال این اطمینان است که افراد مهارت‏‌های لازم، توانایی، منابع برای دسترسی به درآمد کافی و معیشت امن و پایدار را دارند.
  • توانمندسازی انسانی و اجتماعی: توانمندسازی یک فرایند اجتماعی چندبعدی است که به مردم کمک می‏‌کند زندگی خود را کنترل کنند. فرایندی که قدرت (یعنی توانایی اجرا) را برای استفاده در زندگی شخصی، جوامع و اجتماع، ازطریق توانایی انجام دادن مسائلی که آنها را مهم تلقی می‌‏کنند، در مردم، تقویت می‏‌کند.
  • توانمندسازی سیاسی: قابلیت تحلیل، سازماندهی و بسیج نیرو و نتیجۀ عمل جمعی موردنیاز برای تغییر جمعی است. اغلب به یک رویکرد مبتنی بر قوانین و مقررات مربوط به توانمندسازی شهروندان برای کسب حقوق و امتیازات آنها مربوط می‌‏شود.
  • توانمندسازی فرهنگی: عبارت است از تعریف مجدد قوانین و هنجارها و تجدید فعالیت‏‌های فرهنگی و نمادین. توانمندسازی ممکن است با استفاده از فرهنگ (به‌عنوان نقطۀ ورود) بر حقوق اقلیت تمرکز داشته باشد.
  • توانمندسازی ارتباطی: فراتر از مفهوم توانمندسازی فردی یا جمعی است و شامل در نظر گرفتن اهمیت افراد (یا گروه‌‏ها)، توسعۀ توانایی مذاکره و ماهیت روابط با سایر نهادهاست.

برخی نیز فقط دیدگاه ابزارگرایانه درمورد توانمندسازی را در نظر می‏‌گیرند و بر اهمیت فرایند، تمرکز بیشتری دارند. ازسوی‌دیگر، کسانی که یک رویکرد تحول‏گرایانه را دنبال می‌‏کنند، این پرسش برایشان وجود دارد که مشارکت صرف، بدون توجه به نتیجه، چگونه توانمندسازی تلقی می‌‏شود. به‌هرصورت، این تمایز (فرایند و پیامد) دارای مفاهیم عملی است. تأکید بر فرایند، موجب تمرکز بر ظرفیت‏‌سازی سازمانی یا افزایش مشارکت گروه‌‏های قبلاً حذف‌شده در طراحی، مدیریت و ارزیابی فعالیت‏‌های توسعه می‏‌شود. تأکید بر پیامدها منجر به تمرکز بر بهبود اقتصادی و افزایش دسترسی به منابع (اقتصادی) است‏.

کتاب‌های مرتبط

ظرفیت‌‌سازی جوامع محلی برای توسعۀ گردشگری

185,000 تومان
وزن 1 کیلوگرم
نام مولف

جیانا ماسکاردو

نام مترجم

تقی اکبرپور, دکتر حمید ضرغام بروجنی

شابک

9786008731405

تعداد صفحه

304

سال انتشار

1397

نوبت چاپ

اول

قطع کتاب

وزیری

نوع جلد

شومیز

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *