شهر گردشگر

مناطق شهری گرچه همواره گردشگران را جذب کرده‌اند، ولی صنعت گردشگری در شهرها در سالیان اخیر، به‌عنوان یک عامل مهم در اقتصاد شهری، مطرح شده است.
"گرگ آشورت و تونبرنج" نخستین نویسندگانی بودند که از مناطق شهری به‌عنوان مکان‌هایی برای فعالیت‌های گردشگری در اطلس ویژگی‌های توریست فرهنگی سال 1990نام بردند."هافمن" بر این باور است که هر شهری به توسعۀ گردشگری فکر و برای ترویج آن اقدام می‌کند.«جود و فاینشتاین» بر این نظرند که شهرها با خلق نواحی گردشگری، اقدام به جذب گردشگران می‌کنند. «جود» مناطق گردشگری را «حباب‌های گردشگری» و «هانیگان»، «بخش سرگرمی شهر» می‌نامد، که این نواحی دارای مجموعه‌ای از جاذبه‌های معمول‌اند، مانند مکان‌های هنری، موزه‌ها، رستوران‌ها، سینماها، مجتمع‌های تفریحی خرید و شهرهای بازی.
«هالیار و همکارانش» (2008) معتقدند که بیشتر شهرها، دارای مناطقی هستند که د ر آنها شماری از جاذبه‌ها و فعالیت‌های مشابه درکنار خدمات گردشگری توسعه پیدا می‌کنند. آنها این مناطق را، که معمولاً دارای هویت فضایی، اجتماعی، فرهنگی، و اقتصادی ویژه‌ای هستند، «حوزه‌های گردشگری» می‌نامند. درواقع «حوزه‌های گردشگری» بیشتر به نواحی و محلات تجاری، تاریخی اطلاق می‌شود. اکنون صاحب‌نظران به‌طور روزافزونی از محله‌های فرهنگی خلاق در شهرها می‌نویسند. در این محله‌ها، تسهیلات و خدمات به‌طور متمرکز دراختیار بازدید‌کنندگان قرار می‌گیرد. بسیاری از این محله‌ها ممکن است به‌گونه‌ای با میراث محلی و اشکال هنری مرتبط باشند، ولی در اغلب موارد، تمرکز آنها بر خوردن، نوشیدن و سرگرمی است. این محله‌ها ممکن است با زندگی روزمرۀ ساکنان نیز مرتبط باشد. برای مثال، شاوه (۲۰۰۷) می‌گوید: «بسیاری از بازدیدکنندگان به مکان‌ها و مناطقی جذب می‌شوند که به‌اصطلاح «محله‌های قومی» یا محل تجمع مهاجران که گتو نامیده می‌شوند، مانند محلۀ چینی‌ها، محلۀ یونانی‌ها و ... . بااین‌حال، انتقادهایی نیز درزمینۀ چشم‌چرانی، تصاحب و تجاری‌سازی فرهنگ‌ها وجود دارد.
هرروز بر شمار شهرهای خواستار جذب گردشگر در جهان افزوده می‌شود و حتی شهرهای صنعتی پیشین نیز، درحال بازساخت و جایگاه‌یابی مجدد خود، به‌عنوان مقاصد گردشگری، هستند. نمایشگاه‌های بین‌المللی بزرگ یا تاریخی، برگزاری مراسم‌های یادبود و مذهبی و زیارت‌های بزرگ، برگزاری اعیاد و جشن‌ها و فستیوال‌ها و جشنواره‌ها، بازسازی صحنه‌های تاریخی، و غیره از جاذبه‌های «شهر گردشگر» محسوب می‌شوند، ازطرفی الگوی رفتاری گردشگران شهری نیز تابعی‌از منابع گردشگری، مانند جاذبه‌ها، محل اقامت، امکانات و خدمات است، که در فضاهای «شهر گردشگر» متبلور می‌شود.
موفقیت «شهر گردشگر»، منوط به شرایط ذیل است:

• نخستین شرط موفقیت هر شهر در توسعۀ «شهر گردشگر»، وجود زیرساخت‌های مناسب شهری و مدیریت عاقلانه و مدبرانۀ عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و ... است.
• دومین شرط تضمین موفقیت سیاست توسعۀ «شهر گردشگر»، نظم و نسق دادن و آمایش جاذبه‌های شهر و ایجاد تسهیلات و امکاناتی است که دسترسی به جاذبه‌ها را، بیش‌از‌پیش آسان سازد.

برخلاف سایر فضاهای گردشگری، که عمدتاً به‌شکل فزاینده‌ای وابسته‌به فصل‌ا‌ند، «شهر گردشگر» به فضاهای شهری اشاره دارد که از وضعیت ثابتی، به‌لحاظ توزیع زمانی، بهره‌مندند و محدودیت زمانی در جذابیت گردشگری آن مطرح نیست.
مؤثرترین عوامل تحقق «شهر گردشگر» عبارت‌اند از: اولین و مؤثرترین مؤلفه‌های مربوط به امکانات و خدمات زیرساختی و زیربنایی، و دومین عامل مؤثر، طراحی و برنامه‌ریزی صحیح و علمی است. فراهم کردن زمینۀ مناسب برای دست‌یابی به رشد و توسعۀ گردشگری، نیازمند ایجاد بستر مناسب برای رشد و شکوفایی این صنعت است. دراین‌میان، «شهر گردشگر» به‌عنوان مهم‌ترین بستر تعالی و توسعۀ ظرفیت‌های گردشگری در مناطق مختلف شهری، نقش مؤثری در این عرصه ایفا می‌نماید.
شهرهای گردشگری یا گردش‌‌محور معمولاً دارای شهرت فراوان در سطح جهانی‌اند و نقش مهمی در صنعت گردشگری دارند، به‌طوری که سهم زیادی از بازار گردشگری را، به‌واسطۀ این شهرها، به ‌دست می‌آورند. گردشگران را می‌توان براساس انگیزه، اهداف، تعداد و قلمرو جغرافیایی به انواع متعددی تقسیم کرد. براین‌اساس، شهرهای به‌اشکال زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

•  شهرهای تفرجگاهی و ییلاقی؛
• شهرهای هنری و گنجینه‌ای؛
• شهرهای فستیوالی و کنگره‌ای؛
• شهرهای مذهبی و زیارتی؛
• شهرهای درمانی و آسایشگاهی؛
• برف شهر‌ها؛
• شهر بازنشستگان و ... .

جاذبه‌های چنین شهرهایی، گردشگران خاص خود را جذب می‌کنند و تنوع گردشگران آنها کم است. همچنین جاذبه‌ها و خدمات شهری در چنین شهرهایی، هماهنگ، متوازن و هم‌پوشش با اهداف ویژه است.