شایعۀ ‌سازمانی

روان‌شناسان اجتماعی، شایعه را به‌عنوان ارتباطات اجتماعی می‌دانند که معمولاً همراه با اتهام و نسبت‌هایی برمبنای شواهد مشروط هستند. معمولاً شایعات به‌صورت شفاهی منتقل شده و فاقد تأیید براساس حقیقت و یا یک منبع معتبر هستند. اطلاعات منتشره می‌توانند مثبت یا منفی باشند؛ آنها می‌توانند کذب تا حدی کذب و یا واقعیتی غیرقابل‌انکار باشند. شایعات ‌سازمانی می‌توانند به بلای جان موجودیت متخصصان روابط عمومی تبدیل شده و اغلب باعث بحران‌های به‌شدت آسیب‌زننده ‌شوند که می‌توانند چندین دهه باقی بمانند. شایعات می‌توانند در هر سازمانی رخ دهند به‌صورت بزرگ یا کوچک، و باعث مرگ آنها شوند، به‌گونه‌ای که آغاز دوبارۀ کار آنها می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد.

تعاریف شایعات:

اطلاعاتی که از طریق یک «شبکۀ ارتباطات غیررسمی» منتقل می‌شود که تأثیرش براساس سطح اضطراب افرادی که آن شایعه را می‌شوند، تعیین می‌شود.
میکلسون و مولی (2004): شایعه یک ارتباط بین‌فردی است که مدرکی دال بر صحت یا واقعیت آن وجود ندارد. مدیرانی که می‌خواهند ارتباطات سازمانی تأثیرگذاری داشته باشند از اطلاعات شایعات به‌منظور توسعۀ ارتباطات شرکت استفاده می‌کنند.

انواع شایعات

1. شایعات خیال‌های باطل: به‌عقیدۀ نپ، خیال‌های باطل مثبت‌ترین نوع شایعه هستند که مؤید «آرزوی یک نتیجه» هستند. شایعاتی که براساس یک یا چند آرزو و یا حتی امید واهی شکل می‌گیرند و موجب می‌شوند مردم احساس شادمانی بیشتری کنند و به آینده امیدوارتر شوند. این نوع شایعات بیان‌کنندۀ آرزوها، امیدها و رؤیاها هستند و از شادمانی و خوش‌بینی شایعه‌پراکنان حکایت دارند، به مردم اطمینان خاطر می‌بخشند و آیندۀ روشنی را نوید می‌دهند. شایعات خیال‌های باطل عمدتاً بیان‌گر امیدهای کسانی هستند که آنها را منتشر می‌کنند.
2. شایعۀ کابوس یا اضطراب: شایعۀ کابوس یا اضطراب اساساً برگرفته از ترس است و باعث ایجاد ناراحتی در میان دریافت‌کنندگان می‌شود. یک مثال از این موضوع، حرکت به‌سمت خصوصی‌سازی خدمات بهداشتی در یک منطقه یا شورای بومی و نگرانی از بیکاری افراد در آینده‌ای نه‌چندان دور است.
این نوع شایعات موجب بروز رفتار در مخاطبان می‌شوند و مردم را به تحریک وا‌می‌دارند. در این نوع شایعه، خطر واقعی، ملموس و فوری است و شنوندگان به‌شدت تمایل دارند درمورد آنها به‌صورت فوری و شدید، کاری انجام دهند.
3. شایعات تخریب‌کننده: شایعات تخریب‌کننده حرف‌های افراطی منفی هستند و هدف اصلی آنها ایجاد شکاف در وفاداری‌های گروهی است. مثلاً در سال 1999 شایعه شد که نیمی از کل سمت‌های دولتی به افراد طبقات پایین‌تر جامعه در هند اختصاص می‌یابند.
4. شایعات پیش‌بینی‌کننده: آلبرت و پستمن پیش‌دستی را به‌مثابۀ شایعات پیش‌بینی‌کننده می‌دانند که قبل از یک رخداد قابل‌انتظار ارائه می‌شوند. این شایعات اغلب برگرفته از موقعیت‌های مبهم هستند. یک مثال می‌تواند این باشد که آیا یک مدیرعامل جدید باید از داخل سازمان منصوب شود یا از جای دیگر بیاید.
5. شایعات تهاجمی: نوع دیگری از شایعات که انگیزۀ آنها آسیب زدن به دیگران است.
6. شایعات خودجوش، ازپیش‌ برنامه‌ریزی‌شده و خودآگاه: شایعات خودجوش از دل شرایط بحرانی برمی‌آیند. شایعات ازپیش برنامه‌ریزی‌شده معمولاً در محیط‌های به‌شدت رقابتی مانند بازار سهام مطرح می‌شوند و اغلب نمایانگر مزیت یا سود مشابه هستند که هدفشان پیش‌بینی آینده است.
7. شایعات توطئه و آلودگی: شایعات تجاری معمولاً یا دربارۀ توطئه هستند یا آلودگی. شایعات توطئه، معمولاً روش‌ها یا سیاست‌های سازمانی را هدف قرار می‌دهند که ذی‌نفعان، آنها را نامطلوب شناسایی می‌کنند. این نوع شایعه معمولاً در موقعیت‌هایی رخ می‌دهد که افراد هیچ اطلاعاتی دربارۀ آن موقعیت‌ها ندارند.
معمولاً تمرکز شایعۀ توطئه، اتهامی است که ذی‌نفعان سازمان منتشر می‌کنند. این شایعه معمولاً دارای اعتبار بالا و تقویت‌کنندۀ باورهای قدیمی است. هدف این شایعه می‌تواند قابل‌ تغییر باشد، معمولاً یک سازمان بزرگ معروف یا سازمانی که در یک صنعت به‌عنوان بهترین الگو به شمار می‌رود.
شایعات آلودگی بسیار گسترده و معمولاً یک موضوع منزجرکننده‌اند، مانند وجود مگس در غذاهای یک رستوران زنجیره‌ای. استمرار شایعات آلودگی به‌دلیل فرهنگ مصرف انبوه و حساسیت جامعه است. تمرکز شایعات آلودگی یک هدف روشن است و برای مصرف‌کنندگان عمومی جذاب هستند. این شایعه نمی‌تواند چندان معتبر باشد، اما از یک عامل به‌شدت منزجرکننده در آن استفاده می‌شود. معمولاً سازمان‌های خدماتی، کالاهای مصرفی بازارهای انبوه و شرکت‌های تولید غذاهای آماده، هدف این‌گونه شایعات هستند، شایعه همواره به‌منزلۀ عاملی تشدیدکننده و ویرانگر عمل می‌کند.
8. شایعات همگرا و واگرا: اغلب یک شایعۀ منفرد می‌تواند برای دو سازمان مختلف مطرح شود. این نوع شایعه به‌عنوان یک شایعۀ واگرا مطرح می‌شود. به همین شکل، یک سازمان می‌تواند طیفی از شایعات را تجربه کند که قبلاً بر دیگر سازمان‌ها اثر گذارده‌اند و این مؤید فرایند یک شایعۀ همگراست.
9. شایعات هیجانی:‌ شایعاتی هستند که باعث تخلیۀ هیجان عمومی در رابطه با آن موضوع می‌شوند. ریشۀ این نوع شایعه، معمولاً در نیاز اجتماعی به بروز هیجانات ناشی از یک موضوع است. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.