رهیافت‌ های فرهنگی توسعه گردشگری

آرزوی گردشگری زیست‌محیطی و گردشگری پایدار در صورتی واقعیت می­یابد که کلیه اقشار و گروه‌های نقش آفرین در این حرفه و از جمله خود گردشگران احساس مسئولیت نمایند و در مورد مسئولیت­هایشان آموزش داده شوند، که چگونه می­توانند در این زمینه مؤثر باشند. از یک دیدگاه گردشگر، یک مشتری محسوب می­شود که باید رضایت او جلب شود و از دیدگاه دیگر او عنصری مسئول حفاظت مقصد گردشگری به حساب می­آید. در این رابطه دستورالعمل‌ها و ضوابط اخلاقی تدوین شده است، به این امید که منجر به آموزش مخاطبین این حرفه شود. کیفیت تجربه گردشگران از یک مقصد گردشگری به همت همه اقشار فعال در فعالیت گردشگری از جمله خود گردشگر برای محافظت از طبیعت و نگهداری از میراث فرهنگی و محیط زیست بستگی دارد. در ادامه به مواردی چند از ضوابط اخلاقی گردشگران اشاره می­شود که رعایت آنها به تحقق اهداف بالا کمک می‌نماید:

1- ضمن اینکه از جنبه‌های متفاوت طبیعی و میراث فرهنگی یک مقصد گردشگری بهره‌مند می‌شویم به مدیریت آن در جهت محافظت از مقصد کمک نماییم؛

2- با استفاده کارآمد از منابع از جمله انرژی و آب در محافظت از این منابع سهیم باشیم؛

3- برخورد دوستانه و میهمان­نوازی اهالی محلی در مقصد گردشگری را با احترام به آداب و سنن و قوانین محلی برای خود حفظ کنیم؛

4- از هر گونه رفتاری که برای محیط طبیعی، حیات وحش و گیاهان تهدید محسوب می‌شود خودداری نماییم؛

5- کالا و خدماتی را از حرفه گردشگری انتخاب و خریداری نمایید که بیانگر احساس مسئولیت عرضه‌کنندگان آن نسبت به مسائل اجتماعی، فرهنگی و محیطی باشد.

اولین گام در تغییر فرهنگ گردشگران، آگاه کردن آنها با اصول اخلاقی و فرهنگی به هنگام حضور در مناطق گردشگری به‌خصوص در کشورهای با فرهنگ متفاوت می­باشد.

جامعه دفاتر خدمات مسافرتی ایالات متحده آمریکا ضوابطی را به نام ده فرمان گردشگری محیط زیست طراحی نموده که آگاهی از آنها سودمند به نظر می‌رسد. این ضوابط به قرار زیر هستند:

در سفرهای کاری و تفریحی ...

1. مراقب آسیب‌پذیری کره زمین باشید؛ در نظر داشته باشید که بدون یاری جمعی برای حفاظت و نگهداری از زمین، این مقاصد گردشگری زیبا برای استفاده آیندگان دوام نخواهد داشت؛
2. تنها عکس‌برداری نمایید، اما یادگاری ننویسید، آشغال نریزید و از محل­های تاریخی و طبیعی یادگاری برندارید؛
3. برای اینکه سفر شما سفری پربار باشد، در مورد جغرافیا، آداب، رفتار و فرهنگ اهالی منطقه بازدید خود مطالعه نمایید. فرصت را غنیمت شمرده با مردم صحبت کنید و تلاش اهالی محلی را برای محافظت و نگهداری از محل تشویق نمایید؛
4. به حقوق و حرمت دیگران احترام بگذارید و قبل از عکس­برداری اجازه بگیرید؛
5. هرگز کالاهایی که از موادی ساخته شده که حیات گیاهان و حیوانات را به خطر انداخته از جمله عاج، پوست حیوانات و حیوانات خشک شده مثل لاک‌پشت دریایی را خریداری نکنید. قبل از خرید از فهرست اقلام ممنوعه برای وارد کردن به کشور اطلاع داشته باشید؛
6. همیشه از مسیرهای تعیین شده حرکت کنید. هرگز محل آسایش و زیستگاه جانوران، گیاهان نشوید؛
7. در مورد برنامه‌های حمایت از محیط­زیست و سازمان‌های فعال در این زمینه اطلاع حاصل کنید؛
8. در هر فرصت ممکن برای رفتن به محل موردنظر پیاده­روی نمایید و یا از روش‌های حمل‌ونقل مناسب محیط زیست استفاده کنید. رانندگان وسایط نقلیه را تشویق نمایید تا در وضعیت توقف خودروها، موتور وسیله خود را خاموش نمایند؛
9. همیشه از خدمات سازمان‌هایی (هتل‌ها، خطوط هواپیمایی، گردانندگان تورهای مسافری) استفاده نمایید که در جهت محافظت از محیط زیست، کیفیت آب و هوا، مدیریت صحیح ضایعات و مواد آلاینده و مشارکت در مسائل اجتماعی تلاش می‌کنند. همچنین از خدمات سازمان‌هایی استفاده کنید که افراد یا پرسنل آموزش دیده و آشنا با اصول حفاظت از محیط زیست را به استخدام گرفته‌اند؛
10. برای مسافرت­های هوایی، دریایی یا زمینی از دفتر خدمات مسافرتی خود که عضو انجمن نمایندگی­های سفر آمریکا (ASTA) می‌باشد بخواهید که سازمان‌هایی را به شما معرفی نمایند که ضوابط محیط‌زیستی صادره توسط این نهاد را رعایت می‌نمایند.

یکی از مهم‌ترین موانع فرهنگی گردشگران داخلی کشورمان که در مناطق گردشگری به وفور به چشم می‌خورد و مطمئناً هر گردشگری با آن روبرو شده است، نوشتن یادگاری به‌خصوص در مناطق تاریخی بر روی بناها می‌باشد. این امر در وهله­ی اول باعث از بین رفتن زیبایی اولیه بنا شده و باعث تخریب آن می­گردد. در وهله دوم مشاهده این نوشته‌ها به‌خصوص توسط گردشگران خارجی ذهنیت بسیار نامناسبی از مردم و گردشگران کشورمان بوجود می­آورد. به­منظور جلوگیری از این امر نامناسب بایستی به فرهنگ­سازی از طریق رسانه‌ها و همچنین تهیه بروشورها و توزیع آنها در مناطق گردشگری اقدام نمود و گردشگران را از عواقب این کار مطلع نمود.

موضوع دیگر در ارتباط با رفتار گردشگران، عدم آگاهی آنها با فرهنگ جامعه میزبان می‌باشد. به‌طوری که در برخی اوقات رفتار گردشگران مغایر با ارزش­های جامعه میزبان بوده و توهین به آنها تلقی می­گردد. به‌منظور جلوگیری از این اتفاقات بایستی قبل از سفر گردشگران به کشور، به آگاه­سازی آنها از ارزش­های فرهنگی جامعه میزبان و اعمالی که انجام آنها باعث بروز اختلاف بین جامعه میزبان و گردشگر می­شود، اقدام نمود. همچنین می‌توان با توزیع بروشور در مناطق گردشگری به اصول اخلاقی که لازم است گردشگران آنها را رعایت نمایند، از بروز مشکلات و اختلافات جلوگیری نمود.

از دیگر موانع فرهنگی موجود می‌توان به عدم برخورد مناسب جامعه میزبان با گردشگران اشاره کرد. در برخی موارد به علت عدم آگاهی جامعه میزبان به‌خصوص در مناطق روستایی با مزایای گردشگری نوعی مقاومت در برابر گردشگران به چشم می‌آید. البته در برخی موارد هجوم گردشگران به روستاها و باغات که به‌عنوان تنها منبع درآمد آنها به شمار می‌آید باعث برخورد گردشگران و جامعه میزبان می­گردد. آگاهی و اطلاع‌رسانی به گردشگران و همچنین جامعه میزبان و اشاعه­ی روحیه احترام به گردشگران می‌تواند در کاهش مشکلات فرهنگی و اجتماعی مؤثر باشد.

از دیگر موانع فرهنگی بخش گردشگری کشور، رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی و عدم احترام به قوانین می­باشد. عدم رعایت قوانین نه تنها باعث ایجاد خسارت‌های مالی و جانی می­گردد، بلکه سبب بروز ترافیک در مناطق گردشگری می‌گردد. در مناطق گردشگری شهری عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی بیشتر به چشم می‌آید و علاوه بر ایجاد ترافیک، گردشگران خارجی با نوعی ذهنیت نامناسب از فرهنگ رانندگی مردم ایران به کشورشان بر­می­گردند.

در بعد برخورد سلیقه­ها و سنت‌ها با یکدیگر، گاهی مشاهده می­شود که شرکت‌های گردشگری برای جذب جهانگرد و کسب منافع مادی به سنت­های غریب و غیرمتعارف گروهی از جهانگردان همراه خود بیشتر تمایل نشان می­دهند. لذا باید در زمینه‌های فرهنگی، یک سری معیارهای اصولی و کافی در انتخاب و ارایه­ی آداب و رسوم بومی در اختیار داشته باشیم تا ضمن برخورد مناسب با جهانگردان، سنت­هایی را به ایشان عرضه کنیم که معرف فرهنگی دینی و معنوی ما باشد، یعنی اصولی که خالص­تر و ماندگارتر به شمار می‌روند. بنابراین در این گونه موارد که حضور جهانگرد در برخی مناطق سهل‌انگارانه است و یا مخل روند زندگی عمومی و سنتی و ارزش­های مردمی می­شود، آداب و سنت‌ها را به‌گونه‌ای باید تقویت کرد که قدرت تفوق بر فرهنگ غیربومی را داشته باشد.

ارائه فرهنگ میهمان­پذیری در جامعه ایران، به نظر می­رسد، یکی از مهم‌ترین موانع عدم برخورد صحیح افراد جامعه با گردشگر است. گاهی گردشگر در چشم افراد جامعه به شکل‌هایی ناصحیح جلوه­گر می­شود، بعضی گردشگر را یک فرد لاابالی و بی‌قید و بندی می‌دانند؛ لذا در برخورد با او یا وی را طرد می­سازند، یا اینکه او را فردی که می‌توان از او سوءاستفاده کرد می­پندارند، گروهی دیگر او را فردی که می‌توان با فروش اجناس به چند برابر قیمت او را سرکیسه کرد قلمداد می­کنند. این در حالی است که اصولاً این برخوردها در درازمدت تأثیری بسیار منفی خواهد داشت. لذا دولت بایستی در برنامه‌های خود از طرق مختلف، فرهنگ پذیرش گردشگری را ایجاد کند، روش‌هایی چون:

الف) ارائه فرهنگ مناسب از طریق رسانه‌های صوتی و تصویری که بیشترین تأثیر را دارد؛

ب) در برنامه‌های آموزش و پرورش، می­توان درباره جهانگردی، تأثیرات آن و چگونگی برخورد با گردشگر را در کتب درسی مدارس گنجانید؛

ج) نشریات، مجلات و روزنامه­ها، ارائه مقاله و... می­تواند در رشد این فرهنگ مؤثر باشد؛

د) برگزاری سمینارها و گردهم­آیی­های عمومی می­تواند در روشن‌تر ساختن این مسأله مؤثر باشد؛

ﻫ) ایجاد ارتباط دانشگاهی بین ایران و کشورهایی که بیشترین تعداد جهانگرد را به ایران صادر می­کنند.