جایگاه گردشگری ایران در جهان

ایران علی‌رغم اینکه از لحاظ میراث تاریخی و فرهنگی جزء 10 کشور برتر جهان و از لحاظ تنوع زیستی بین 5 کشور جهان قرار دارد، اما از نظر جذب تعداد گردشگر تا چند سال پیش در رتبه یکصد و بیستم قرار داشته است. با همه توجهات و تلاش‌های صورت گرفته خصوصاً در یکسال گذشته، هنوز راهی بس طولانی و کاری بسیار دشوار براي رسیدن به موقعیت مناسب برای کشومان از لحاظ توسعه بخش گردشگری در پیش داریم. براي دستیابی به تعداد دو میلیون گردشگر در پایان برنامه 5 ساله چهارم و رقم 5/1 درصد جهانی در سال 1404 یعنی 20 میلیون نفر و دو درصد درآمد در همان سال نیاز به اراده‌ای ملی است و براي توفیق در این کار نیاز به سرمایه‌گذاری جدی در توسعه گردشگری داریم.
شورای جهانی سفر و گردشگری WTO در آخرین گزارش‌های خود مربوط به بررسی اثرات اقتصادی گردشگری در 181 کشور جهان از جمله ایران تا سال 2020 وضعیت نامطلوبی را براي آینده گردشگری ایران پیش‌بینی می‌کند. بنابر آخرین گزارش‌های این سازمان که آمار و وضعیت گردشگری کشورها را از سال 2010 تا 2020 میلادی پیش‌بینی کرده است ایران در سال 2010 میلادی رشد 9/3 درصدی در گردشگری دارد. بر اساس همین گزارش وضعیت گردشگری ایران تا سال 2020 با رکود مواجه می‌شود و این عدد به 8/3 درصد می‌رسد. اما در سال 2010 میلادی، درآمد حاصل از گردشگر ورودی به ایران به حدود 4/2 میلیارد دلار می‌رسد که 5/2 درصد از صادرات کل ایران را تشکیل می‌دهد. طبق پیش‌بینی سازمان جهانی شورای سفر در سال 2020 میلادی این مبلغ به 1/5 میلیارد دلار می‌رسد و 4/2 درصد از کل صادرات ایران را تشکیل می‌دهد.

با توجه به اینکه گردشگری در ده سال آینده در تمامی نقاط جهان رشد خوبی خواهد داشت، اما ایران در بخش گردشگری با یک درصد تنزل روبه‌رو می‌شود. اگرچه گردشگری ایران توانسته در اقتصاد ملی سهم قابل توجهی را به دست بیاورد و در رتبه‌بندی، چهار پله صعود کند اما رقباي این کشور آن‌چنان عمل کرده‌اند که توانسته‌اند گوی سبقت را در رشد تولید ناخالص داخلی حاصل از گردشگری بربایند و موجب سقوط 37 پله‌ای ایران در جهان شوند

همچنین در خاورمیانه نیز رقبای سرسختی مانند لبنان و اردن، جایگاه ایران را در گردشگری منطقه رو به انحطاط برده‌اند.

نتايج تحقيقات نشان مي‌دهد كه ايران سالانه حدود يك ميليارد دلار بابت مسافرت‌های اتباع خود پرداخت مي‌كند و به تعبيري هر خانوادة ايرانی با متوسط ٥ عضو، سالانه ٨٥ دلار از سهم توليد ملی خود را بابت رونق به بازار جهاني توريست می‌پردازد، بدون اينكه از اين بازار سهمی برده باشد. از اينرو درآمد كشورهای خارجی از توريست ايرانی ٤ برابر درآمد ايران از توريست خارجی است.
شايد بی‌دليل نباشد كه قسمتی از درآمد دو شركت بزرگ هواپيمايی بزرگ دنيا به ايران اختصاص دارد. بررسی در خصوص وضعيت بخش گردشگری كشور ايران حاكی از آن است كه به لحاظ سهم بخش گردشگری از توليد ناخالص داخلی، كشور ايران در ميان ١٧٤ كشور جهان رتبه ٨٦ و در ميان كشورهای حاشيه خليج فارس جايگاه سوم را پس از بحرين و قطر به خود اختصاص داده و نيز در زمينه سرمايه‌گذاری در بخش گردشگری، كشور ايران در ميان ١٧٤ كشور جهان رتبه ١٧٢ و در ميان كشورهای خاورميانه در رتبه آخر قرار گرفته است.
همچنين به لحاظ ارزش، گردشگری در سال ٢٠٠٥ كشور ايران در ميان ١٧٤ كشور جهان رتبه ٤٣ را كسب نموده است (معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت بازرگانی، 1388: 3-4).

براساس آمارهای ارائه شده روند ورود گردشگران خارجی به ایران بدین شرح است:
الف) ورود گردشگرهای بین‌المللی به ایران طی سال‌های 1348 لغایت 1356 (به جز سال 1352) روندی صعودی داشته است.
ب) این روند در سال‌های 1357 و 1358 همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی با کاهش ورود گردشگر روبرو شده است.
ج) طی سال‌های 1359 و 1360 افزایش ورود گردشگر، مختصراً قابل ملاحظه است.

د) در سال 1362 و 1363 با افزایشی مختصر، در سال 1364 با کاهش و مجدداً از سال 1365 به بعد با افزایش ورود گردشگران به ایران روبه‌رو هستیم.

به عبارت دقیق‌تر، طی سال‌های 1357 لغایت 1365 ورود گردشگرهای بین‌المللی را می‌توان به سه گروه زمانی عمده به شرح زیر تقسیم کرد:
1. از سال 1348 لغایت 1356 ورود گردشگر بین‌المللی به ایران افزایش داشته است. از سال 1357 لغایت 1365 همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی ورود گردشگر بین‌المللی کاهش عمده یافته است.
2. از سال 1367 به بعد، پس از خاتمه جنگ تحمیلی دوباره ورود گردشگر بین‌المللی افزایش نشان می‌دهد (حیدری چیانه و حسین‌زاده دلیر، 1382: 72).
در حال حاضر آمار مشخصی از تعداد گردشگران ورودی به کشور وجود ندارد، اما هر ساله دستگاه‌های مختلف نظیر نیروی انتظامی، گمرک، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و غیره، هر یک به‌طور جداگانه آمارهایی ارائه می‌دهند. البته این آمارها با هم متفاوت بوده و علت آن نیز این است که همه مسافران ورودی به قصد گردشگری وارد کشور نمی‌شوند. تعداد گردشگران ورودی به ایران در سال 1382 و 1383 به ترتیب 1128524 و 1263344 نفر بوده است که این رقم به دلیل تدابیر اتخاذ شده پس از ادغام دو سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، در سال 1384 کاهش یافته و پس از آن در سال 1385 با رشد محسوسی مواجه بوده است.
اما آمار سال 1386 حاکی از آن است که با وجود تزریق اعتبارات ریالی، به علت تغییر سیاست‌های ناشی از تغییر مدیریت‌ها، این رشد به شدت کاهش یافته و این کاهش تا سال 1387 نیز ادامه یافته است.
در سال‌های اخیر شاهد افزایش اعتبارات تخصیص یافته به بخش گردشگری بوده‌ایم ولی میزان رشد گردشگران ورودی به کشور از وضعیت قابل قبولی برخوردار نبوده است. این واقعیت بیانگر آن است که مشکل عدم رونق گردشگری، اعتبارات دولتی نیست، بلکه می‌بایست در سیاست‌های راهبردی تجدیدنظر شود. از طرفی از نقطه نظر فرهنگی، تأثیری

که تبلیغات خارجی بر گردشگران ایرانی می‌گذارد بیشتر از تأثیری است که تبلیغات داخلی در جهت جذب گردشگر بر گردشگران خارجی گذاشته است. به عبارتی در زمینه‌ی تبلیغات و اقدامات بازاریابی، ضعف‌هایی وجود دارد. البته نباید از اثر سوء تبلیغات منفی که امروزه در جهت خدشه‌دار نمودن تصویر ایران در اذهان دنیا صورت می‌گیرد غافل بود. بدیهی است که فائق آمدن بر چنین مشکلاتی نیازمند تحرکات گسترده فرهنگی و افزایش تلاش‌های تبلیغاتی در جهت ارائه تصویر واقعی ایران و معرفی پتانسیل‌های گردشگری کشور است. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.