جايگاه زن و مرد در خانواده و جامعه

زن در تاريخ بشريت، سرنوشت تلخ، دردناك و اندوه باري داشته است. از زندگي در غارها تا عصر برده‌داري وفئوداليته و هم اكنون در دنياي آزاد نيز جايگاه زن فرودستانه و به دور از شأن انساني مستقلانه و با كرامت بوده است. در غالب فرهنگ‌ها نيز در سايه خرافات قدرت ساخته معامله‌گرانه زن ابزاري بوده است در دست مرد و جز زائيدن بچه، شأني براي وي قائل نشده‌اند. اگر قدرت، عزت و ثروت را با نفوذترين عوامل در حيات بشر بخوانيم بايد گفت زن در طول تارخ بهره چنداني از اين‌ها نبرده است. از نگاه مردان، زن براي لذت جويي، بچه‌آوري و همسرداري خلق شده است و لذا از مهمترين حق انساني، يعني مالكيت بي‌بهره بوده است. برخي از بنيانگذاران اديان الهي همچون اسلام كوشيدند تغييراتي در موقعيت زن به وجودآورند اما آنچه در عمل رخ داد چيز ديگري بود.

با وجود تلاش‌هايي كه كوشيد زن را به جايگاه انساني‌اش برساند امّا پيشينة سخت و مردسالانه چنان بر فرق زن كوبيده بود كه رهايي از آن شرايط فرودستانه چنان آسان نمي‌نمايد. كما اينكه واقعيت‌هاي عيني دنياي جديد هم گواه اين حقيقت است كه زنان به عنوان نيمي از جامعه بشري نتوانسته‌اند به سهم خود از زندگي دست يابند. و دردناكتر اينكه نگرش سودجويانه همچنان مي‌كوشد از زن به عنوان ابزاري براي جذب مشتري و كسب درآمد سوء استفاده كند.

با پيدايش جنبش فمينيستي، كه پس از انقلاب صنعتي در اروپا شكل گرفت، حركتي آغاز شد تا مگر زنان را در رديف مردان به حقوق انساني و خدادادي‌شان برساند. در ادامة اين حركت‌ها ودر اثر پژوهش‌ها و نظريه پردازي‌هاي انديشمندان و پژوهشگران و مبارزات و تلاش طرفداران حقوق بشر و برابري حقوق زن و مرد و جنبش‌هاي ضدتبعيض جنسي، قومي و مذهبي و همزمان با تعميق اركان مدرنيته در بخش عظيمي از جهان به ويژه نهضت‌هاي دموكراسي خواهي، روزبه‌روز بحث‌هاي مربوط حقوق زنان و تبين جايگاه آنان در زندگي خانوادگي و اجتماعي گسترش يافته و اكنون طيفي از رويكردها پيرامون تعريف نقش و جايگاه زنان شكل گرفته است؛ از افراطي‌ترين رويكرد مشهور به فمينيست كه خواهان برابري كامل زنان و مردان است تا تفريطي‌ترن رويكرد كه از سوي برخي افراد وابسته به اديان و يا قبايل بدوي كه زن را وسيله‌اي براي گذران زندگي مردان به حساب مي‌آورند و البته در اين ميانه رويكردهاي متعادل و واقع بين نيز در حال گسترش است كه حقوق و جايگاه زنان را متناسب با ويژگي‌هاي فيزيكي و رواني آنان تبيين مي‌كنند.

تعيين تكليف جايگاه زن در خانواده مي‌تواند به تبيين موقعيت زن در جامعه نيز بينجامد چرا كه در نگاه سنتي مردسالار اين مردان هستند كه بايد در بيرون از خانه به كار بپردازند و زنان صرفاً در امور داخلي خانواده مشغول به فعاليت خواهند بود و خارج از حريم خانواده نقشي براي زنان تعريف نشده است. حتي زماني كه زنان در مزرعه، خرمن و يا باغ به مردان كمك مي‌كنند اين نقش آفريني در حريم خانواده تعريف مي‌شود و زنان با بيگانگان در تعامل شغلي قرار نمي‌گيرند.

اكنون در دنياي مدرن و جوامع در حال‌گذار از جامعه سنتي به مدرن، نظام‌هاي آموزشي و فني حرفه‌اي زنان را مهياي ورود به فعاليت در جامعه مي‌كند و علاوه بر آموزش‌هاي مادري، همسرداري و خانه‌داري در حوزه‌هاي ديگري همچون پزشكي، پرستاري، معلمي و ساير مشاغل در بيرون از خانة آماده نقش آفريني در جامعه مي‌شوند و رفته رفته مي‌رود زنان جايگاه خود را در جامعه به دست آورند. البته طي اين مسير به آساني ميسر نشده و زنان با چالش‌هاي زيادي مواجهه شده‌اند. در كنار اين تغيير و تحول ساختاري كه نقش زنان را به نحو چشمگيري دچار جابه‌جايي كرده است، نكته حائز اهميت ديگري رُخ نموده است و آن تعريف جديد كار در خانه است. در گذشته ابداً كار در منزل به سان شغل مورد توجه نبوده است لكن به تدريج و با ظهور مشاغلي براي كار خدماتي و نگهداري سالمندان در منزل و پرستاري بچه‌ها در خانه، اين نظريه پا به ميدان گذاشت كه زنان در طول تاريخ به اشتغال در خانه مشغول بوده‌اند اما براي كار آنها دستمزدي تعيين نشده است.