(UNISDR) (2002) عنوان میدارد که خطرها دو منشأ اصلی دارند، بلایای طبیعی (مانند بلایای مرتبط با آب و هوا، بلایای ژئوفیزیکی، بلایای زیستی) و تکنولوژیکی (مانند حوادث صنعتی، حوادث حمل و نقلی، حوادث متفرقه مانند آتش). بعد از 11 سپتامبر 2001، نگرانیهایی پیرامون عنصر سومی به نام حملات تروریستی شدت یافت. فالکنر (2001) اجزای اصلی مدیریت بازسازی بحران را به شرح زیر آورده است:
- رخدادی محرک است که به چالش کشیدن ساختار موجود، اعمال متداول و قابلیت بقای سازمان در آن بااهمیت است؛
- تهدید بالا، زمان تصمیم کوتاه و بههمراه تعجب (سورپرایز) و اضطرار؛
- احساس ناتوانی از مقابله در میان آنهایی که مستقیماً تحت تأثیر بودهاند؛
- زمانی که تغییری قاطعانه که واجد معانی ضمنی مثبت و منفی باشد، نقطۀ عطفی حتمی است.
اگرچه اینها در فهم عناصر کلیدی بسیار کمک میکند، اما همچنان سردرگمی میان بلا و بحران، بهخصوص زمانی که بر بحرانی بهعنوان نتیجه مستقیم یک بلا رخ دهد، میتواند وجود داشته باشد. برای واضح شدن این موضوع از تعریف ریچی استفاده میکنیم:
طیفی از خطرات طبیعی وجود دارد که ممکن است درنتیجۀ فرایندهای طبیعی یا انسانی رخ دهد. در هر دو مورد، بلا یا بحران، وجود یک سیستم را با تهدید مواجه میکند. این سیستم میتواند یک ایالت، اجتماع، دولت، سازمان، محیط طبیعی، اکوسیستم یا دیگر سیستمهای موجود باشد.
(ریچی، 2009)
تقریباً کاملاً پذیرفته شده است که هیچ راهی برای خنثی کردن اثرات منفی برآمده از بلایا وجود ندارد. اگرچه تلاشهایی برای کاهش آنها صورت گرفته است. با توجه به این موضوع، مدیریت کارآمد بلایا عنصری کلیدی است اما تعریفی روشن و پذیرفتهشده از مدیریت بلایا وجود ندارد. لتیری و دیگران، معتقدند که مدیریت بلایا بهعنوان بدنۀ تصمیات سیاسی و مدیریتی، اقدامات عملیاتی، عوامل و فناوریهایی که متعلق به مراحل مختلف بحران در تمامی سطوح است، تعریف شده است، درحالیکه مو و پاثراناراکول (2006) عنوان میکنند که اصطلاح مدیریت بلایا و مدیریت زمانهای اضطراری میتوانند بجای یکدیگر استفاده شوند و شامل برنامهها، ساختارها و مقدماتی است برای مشارکت جامع و همکارانه در تلاشهای دولت و نمایندگیهای داوطلبانه و خصوصی بهمنظور پاسخگویی به طیف کاملی از نیازهای اضطراری.
مدلهای چرخۀ عمر بازسازی بلا: دیدگاه محیط ساخته شده
گسترش مدلهای چرخه عمر و کاربست آنها برای اقدام سریع پس از طوفان ویرانگر کاترینا در سال 2005 صورت گرفت. بلک لی (2012) مفاهیم دوبارهسازی، توسعۀ مجدد و تجدید را برای دستهبندی نواحی آسیبدیده برمبنای شدت آسیب، سرمایهگذاری و منابع موردنیاز بهعلاوۀ پتانسیل توسعۀ مجدد، پایهگذاری کرد. بلک لی و دیگران چرخۀ عمر مدیریت بلا را که متناسب با ایدۀ پاسخهای اولیه، بازسازی و دوبارهسازی بود، گسترش دادند. زمانی که ساکنان یا استفادهکنندگان ناحیۀ آسیبدیده به زندگی عادی خود بازگردند، چرخه به پایان میرسد. هر مرحله، نیازمند مهارتهای مدیرتی خاص خود، درک قلمروی کاری و زمینهای که در آن رخ میدهد است. با این حال، توافق گستردهای در ادبیات وجود دارد مبنی بر اینکه مدیریت بلایا بایستی فرایندی مداوم بوده و نه مجموعهای از رخدادها که با هر وقوع بلایی شروع شده و به پایان میرسد؛ و جلوگیری از بلایا گامی مشخص در زنجیرۀ مدیریت بلایاست.
مراحل مشترک مدیریت مداوم بلایا عبارتند از: پیش از بلا، هنگام وقوع بلا و پس از بلا. پیش از بلا شامل کاهش شدت و آمادگی است. پس از بلا، دورۀ بازسازی تا بازگشت وضعیت جامعه به حالت عادی است. این مرحله شامل توانمندسازی، ساخت مجدد زیرساختهای انسانی، مالی و فیزیکی و ترمیم جریان دستورات و اطلاعات بهعلاوۀ ساخت مجدد و آهسته یا مکانیابی مجدد جوامع در نواحی بلازده است. هر مرحله شامل تمامی سطوح مختلف دولتی و غیردولتی مانند سازمانهای غیرانتفاعی و گروههای اجتماعی است.
مو و پاثراناراکول (2006)، مدیریت بلایا را بهعنوان مدیریت پروژههای عمومی که شامل آغاز، برنامهریزی، اجرا و تکمیل است، نشان دادند. در تمامی مراحل فرایند نیاز به انعطافپذیری، ارزیابی و اصلاح بالقوه به گسترش راهبرد و اجرا برمبنای ماهیت بحران/ بلا (اندازه، مقیاس و فشار آن) و پاسخ ذینفعان به راهبردهاست. با تمرکز بر مرحلۀ پس از بحران، کاکلاسکاس و دیگران (2009) به شرح ذینفعان حاضر در مدیریت پس از بحران و محیطهای میکرو و ماکرو که در ایجاد کلیتی بینقص تأثیری بسزا دارند میپردازد.
ما مدل مفهومی چرخۀ عمر مدیریت یکپارچه خطر بلایای طبیعی را پیشنهاد میدهیم که شامل مرحلۀ پیش از بحران، مدیریت اضطراری خطر در حین بحران و مدیریت خطر پاسخ و توانمندسازی/ بازسازی در مرحلۀ پس از بحران است. اگرچه سه مؤلفۀ چرخۀ عمر (کاهش شدت، پاسخگویی و بازسازی) در ادبیات بهعنوان هنجار شناخته شدهاند اما مدل ما از 4 مرحلۀ زمانی بهرهمند میشود: پیش از بلا، بلا (اضطراری)، کوتاهمدت (شرایط موقت پس از بحران) و بلندمدت (بازسازی و بهبود). شکل زیر هماهنگی نظاممندتری از مراحل و مفهومی روشنتر از اجزای هر مرحله را نشان میدهد. این فرایند مدیریت یکپارچه خطر بلایای طبیعی بهمنظور پشتیبانی از فرایندی ارتقایافته برای تصمیمسازی مناسب طراحی شده و بهترین استفاده از منابع محدود را تضمین میکند.
مدیریت بهبود مخاطرات در چرخۀ زندگی
با علاقۀ شدید به پژوهشهای پیرامون مدیریت گردشگری، شمار مشارکت علمی در بررسی مراحل مختلف بلایا افزایش پیدا کرده است. اغلب مطالعات درزمینۀ گردشگری به شرح اشکال مدیریت فعال یا انفعالی پیش یا پس از فاجعه یا بحران پرداختهاند. مطالعات محدودتری نیز درزمینۀ گردشگری برای گسترش مدلها و چارچوبهایی که از طریق آن بتوان مراحل مختلف بلایا را روشنتر نمود، آغاز شدهاند.
به لحاظ شرایط پیش از بحران، تحقیقات حاکی از آن است که تنها چند مقصد گردشگری، از پیش برنامهریزی شده و برای بحران آماده شده است. بنابراین پاسخهای نظری در رابطه با آمادگی از تقاضای بالایی برخوردارند. در پاسخ به این موضوع تسای و چن (2011) مدل سنجش خطر بلایایی را تدوین نمودند که خطر بالقوه برای داراییهای گردشگری بهتازگی برنامهریزیشده و ساختهشده مانند هتلها و جاذبهها برای مناطقی در زلزله، تسونامی و گردبادهای مستعد تایوان را ارزیابی میکرد. مطالعات دیگری درزمینۀ اقتصاد گردشگری، محدودیت مدلهای کنونی تقاضای گردشگری که از بحران تأثیر پذیرفتهاند را نشان میدهد.
پژوهشگران مرحلۀ پس از بحران اغلب بهدنبال درک خطر و راهبردهایی برای کاهش ریسک هستند. همچنین مطالعات بازخوردها و درسهایی را در کنار پاسخگویی بازار گردشگری دریافته است. مطالعات دیگری حاکی از آن است که سازمانهای گردشگری نقش ارتباطی ویژهای بر عهده دارند و به همراه سازمانهای مدیریت/ بازاریابی مقصد DMOs که اغلب نقش حمایتی را بر عهده دارند: صداقت، شفافیت، حرفهای بودن و ارتباطات قوی با عموم مردم و رسانهها میتواند امکان بازسازی و بهبود سریعتر را فراهم آورد.
درحالیکه مطالعات فوق، پژوهشی را برای یک مرحله از بحران ارائه میدهد، مطالعات دیگر مدیریت راهبردی و جامع تمام مراحل چرخۀ عمر بلایا را در نظر دارند. مدل مدیریت مختص گردشگری فالکنر (2001)، با توجه به یکی از کارهای پیشگام درزمینۀ توسعۀ رویکرد جامع چرخۀ عمر بوده و بهعنوان زیربنایی برای مطالعات بعدی است. این 6 مرحله شامل مراحل زیر است: مرحلۀ پیش از بحران، مرحلۀ پرودورمال که در آن نشانههای بلایا آن قدر شدید نیست، مرحلۀ اضطرار، مرحلۀ میانی، سپس ساخت مجدد، بازخورد و تحلیل و مرحلۀ نهایی که همان ثبات است. میلر و ریچی (2003) در سال 2001 مدل فالکنر (2001) را برای شیوع بیماری پا و دهان به کار بستند که منجر به ایجاد مدل به روزتر شد. مدل ریچی 6 مرحله داشت: پیش از حادثه، پرودورمال، اضطراری، میانی، بازسازی و بهبود بلندمدت و ثبات.
مدلهای فالکنر و ریچی، هر دو از زاویۀ مقصد گردشگری هستند. از دیدگاه دیگر مطالعات، گردشگری در سیستم بازسازی، در مرکز واقع شده و درنهایت چرخۀ پیرامون آن ایجاد میشود. هیستاد و کلر (2008) در سطح اجتماع محلی، چارچوبی برای نقش ذینفع ترتیب داده و تجارب آموختهشده را 2.5 سال پس از آتشسوزی بزرگ جنگلهای کانادا تحلیل کردند. آنها به مدیریت از بالا به پایین در کنار سازمانهای مدیریت/ بازاریابی مقصد بهعنوان محرک معتقد بودند.
یافتههای آنها، چرخۀ عمری 4مرحلهای را نشان داده (مراحل حین بحران، پس از بحران، ثبات و پیش از بحران)، که نقش و سطح فراگیری سازمانهای اضطراری، سازمانهای گردشگری و کسب کار مرتبط با گردشگری را شرح میدهد. اگرچه سازمانهای اضطراری نقش برجستهای در فجایع آنی دارند، سازمانهای گردشگری مهمترین نقش را در مرحلۀ پس از بحران بر عهده دارند. در مطالعۀ موردی هیستاد و کلر (2008) سازمان محلی مدیریت/ بازاریابی مقصد DMO نقش اصلی مدیریت پس از بحران را بر عهده داشت و مؤظف به ایجاد بازاریابی مبتنی بر بازسازی و هماهنگ نمودن کسب و کار گردشگری با ارتباطات بود.
تا به امروز واضح است که میان ادبیات بازسازی کلی بلایا و ادبیات گردشگری شباهتها و تفاوتهایی وجود دارد. درحالیکه هر دوی آنها چرخۀ عمر بلایا دارند، تمرکز اصلی مقصد گردشگری بر پشتیبانی و توانمندسازی مرحلۀ بازسازی است که به مرحلۀ بلندمدت و تجدید حیات که در جدول زیر مشاهده میشود مرتبط است.
اگرچه چرخۀ گردشگری، مراحل گستردهتری را نشان میدهد، این بخش مدلی جدید را نشان میدهد که گردشگری را با مدلهای حاضر درزمینۀ مدیریت بلایا بر مبنای تحلیل مطالعۀ موردی زلزله بزرگ ژاپن تلفیق میکند. تأکید این بخش بر نقش گردشگری در مراحل مختلف بازسازی بلایاست.
کتابهای مرتبط
بحرانهای گردشگری و مدیریت مخاطرات در آسیا و اقیانوسیه
115,000 تومانوزن | 1 کیلوگرم |
---|---|
نام مولف |
برنت دبلیو ریچی, کوم کامپیرانون |
نام مترجم |
بهار بیشمی, حسن عزیزی |
شابک |
9786008731351 |
تعداد صفحه |
384 |
سال انتشار |
1397 |
نوبت چاپ |
اول |
قطع کتاب |
وزیری |
نوع جلد |
شومیز |