برنامه‌ریزی بوم‌گردی

گردشگری انبوه، تأثیرات منفی زیادی بر محیط زیست و جوامع محلی دارد و به‌عنوان شکل سنتی توسعه و بدون برنامه‌ریزی در گردشگری، در نظر گرفته می‌شود. در رویکرد سنتی برنامه‌ریزی، ‎درآمد و فرصت‌های شغلی محدودی برای افراد محلی ایجاد می‌شود، ‎ذی‌نفعان در فرایند برنامه‌ریزی شرکت داده نمی‌شوند و با دید صرف اقتصادی و سودآوری به گردشگری توجه می‌شود. از طرفی، هیچ ضمانتی وجود ندارد که بوم‌گردی بدون برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب و عدم مشارکت جوامع محلی در مرکز این فرایند،‎ فراتر از گردشگری انبوه، دوستدار محیط زیست باشد.
فرایند برنامه‌ریزی بوم‌گردی نقطه‌ای است که همۀ ذی‌نفعان مرتبط در فرایند تصمیم‌گیری بوم‌گردی مشارکت می‌کنند. این فرایند، باید براساس اجماع متخصصان گردشگری، گردانندگان تور و راهنمایان علاقه‌مند و درگیر در بوم‌گردی، نمایندگانی از جامعۀ تأثیرپذیر از بوم‌گردی، نمایندگانی از دولت محلی، نهادهای دولتی، نهادهای غیردولتی و افرادی که علاقه‌مند به توسعۀ گردشگری در منطقه هستند، کارکنانی که منطقه را به‌خوبی می‌شناسند و کسانی که مسئول اجرای برنامه هستند، صورت پذیرد.
به‌طورکلی در برنامه‌ریزی بوم‌گردی، دو رویکرد سنتی و جدید مورد توجه قرار گرفته است. در فرایند سنتی برنامه‌ریزی بوم‌گردی، متخصصان و برنامه‌ریزان، برای اجرای یک برنامۀ مطلوب، توانایی لازم برای هماهنگ کردن تضادهای بین ذی‌نفعان را ندارند. این عدم توانایی منجر به افزایش اعتراضات ذی‌نفعان بوم‌گردی در رابطه با برنامه‌های ایجادشده توسط متخصصان می‌شود و برنامه‌ریزان با طیف گسترده‌ای از برنامه‌هایی که غیرقابل عملیاتی شدن هستند، روبه‌رو می‌شوند. درمقابل، رویکرد جدیدی برای غلبه بر این مشکلات مورد نیاز است. یکی از مناسب‌ترین رویکردها، برنامه‌ریزی همکارانۀ بوم‌گردی است که در آن برای مقابله با مشکلات رویکرد سنتی، ‏به گسترش مشارکت ذی‌نفعان و ایجاد اجماع در طول فرایند برنامه‌ریزی تمرکز می‌شود. برنامه‌ریزی همکارانۀ بوم‌گردی، یک فرایند جمعی برای حل اختلافات و پیشبرد چشم‌انداز و آرمان مشترک در بین طیف وسیعی از ذی‌نفعانی است که از طریق گفتمان رودررو با هم کار می‌کنند. البته، رویکرد برنامه‌ریزی همکارانۀ بوم‌گردی نیز نظیر بسیاری از رویکردها دارای مزایا و معایبی است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

مزایای رویکرد همکارانه

احتمال افزایش موفقیت برنامۀ اجرایی به‌علت درگیری طیف وسیعی از ذی‌نفعان در طول فرایند برنامه‌ریزی و در نظر گرفتن علایق همۀ ذی‌نفعان در توافق نهایی که می‌تواند منجر به حمایت از برنامه‌ها و ایجاد ظرفیت اجتماعی و سیاسی در طول مراحل اجرا شود. همچنین منجر به خلق حس نظارت برای ذی‌نفعان و تعهد به برنامه و حس مسئولیت‌پذیری برای اجرای نتایج نهایی‏، اجتناب از هزینه‌های رفع اختلافات طولانی‌مدت، تشویق مشارکت‌کنندگان به پیدا کردن راه‌حل‌های عملی نهایی برای موضوع، در طول دورۀ اجرا می‌شود.
فرایند منعطفی را ارائه می‌دهد که می‌تواند مورد قضاوت قرار گیرد و به تغییرات شرایط در طول زمان، پاسخگو باشد. انعطاف‌پذیری همچنین در ارتباط با چارچوب و ساختار تصمیم‌گیری وجود دارد تا تنوع مشارکت‌کنندگان را انعکاس دهد.
بهبود مهارت‌های ذی‌نفعان در مواجهه با موضوع برنامه‌ریزی ‏ ‏در کوتاه‌مدت به‌کمک آنالیز داده‌ها و اطلاعات، ساخت برنامه‌ها یا چشم‌اندازها و در بلندمدت با ظرفیت‌سازی نهادی و افزایش دانش، صورت می‌پذیرد. برنامۀ همکارانه بوم‌گردی، همچنین مهارت‌های متخصصان در مواجهه با شرایط محلی را افزایش می‌دهد.

معایب رویکرد همکارانه

اطمینان از اینکه همۀ ذی‌نفعان مرتبط در فرایند برنامه‌ریزی مشارکت می‌کنند، مشکل است. برخی از بازیگران اصلی ممکن است به‌دلیل نتیجۀ شکست، تمایل به مشارکت و رودررویی با همان موضوع را نداشته باشند یا ممکن است گروه‌ها یا افراد مهم، بی‌اطلاع باشند‏.
تفاوت در قدرت ذی‌نفعان بوم‌گردی، فرایند مذاکره را در هر دو روش آشکار و پوشیده تحت تأثیر قرار می‌دهد. ذی‌نفعان قدرتمند می‌توانند فرایند و پیامدهای مشارکتی را از طریق تسلط بر دیگر گروه‌های ذی‌نفع، به نفع خود جهت دهند.
ممکن است سطح بالایی از آموزش برای اطمینان از مشارکت مؤثر، مورد نیاز باشد. اعضای جامعۀ محلی ممکن است هیچ تجربه یا دانش فنی نداشته باشند و نیاز به آشنایی با آنچه آنها در طول فرایند می‌خواهند انجام دهند، داشته باشند. ‏
باوجود این، برای اجرای مطلوب برنامه‌ریزی بوم‌گردی، نیاز به همکاری تمامی ذی‌نفعان این بخش وجود دارد. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.