بازار سفر کم‌شتاب

پژوهش‌های بازاریابی حاکی از حوزۀ روبه‌رشد سفر کم‌شتاب هستند، اما چه کسانی مسافران سفر کم‌شتاب محسوب می‌شوند و چگونه می‌توان این مسافران را تعریف کرد؟ سفر کم‌شتاب هنوز درحال گذار از روزهای آغازین شکل‌گیری خود به‌عنوان یک بازار به سر می‌برد و همچنان نیاز به درک بهتر این شکل نوین و متفاوت گردشگری احساس می‌شود. با این وجود، در اینجا تحلیل آزمایشی ابتدایی برپایۀ اطلاعات محدود دردسترس را ارائه می‌کنیم. شاید بتوان با استفاده از دیدگاه‌های ذیل، تقسیم‌بندی مسافران سفر کم‌شتاب را به‌خوبی انجام داد:

تقسیم‌بندی براساس نگرانی‌های محیط‌زیستی

این بحث به طیفی از طرفداران سرسخت حفظ محیط زیست و افرادی با حساسیت کمتری نسبت به این موضوع اشاره دارد و واضح است که سفر کم‌شتاب برای افرادی با نگرانی‌های محیط‌زیستی و همچنین برای افرادی که مایلند اثر کربن تولیدی خود را به حداقل برسانند، بسیار حائز اهمیت است. البته سفر کم‌شتاب فقط مختص این گروه خاص نیست و برای افراد دیگری نیز جذابیت دارد. اگرچه نگرانی محیط‌زیستی، عنصر کلیدی در گردشگری کم‌شتاب به حساب می‌آید و نتیجۀ اصلی آن تولید کربن کمتر است. احتمال دارد برای برخی افراد، این امر انگیزۀ اصلی برای چنین سفری نباشد. بنابراین، مفهوم سفر کم‌شتاب را فقط نمی‌توان به افرادی اطلاق کرد که نگرانی‌های محیط‌زیستی دارند، بلکه گروه گسترده‌تری را دربرمی‌گیرد.

تقسیم‌بندی براساس نوع وسیله نقلیه سفر

وسایل نقلیۀ کم‌کربن، جزء تفکیک‌ناپذیر سفر کم‌شتاب محسوب می‌شود و داده‌های آماری ملی و بین‌المللی دربارۀ شیوه‌های حمل و نقل در دسترس همگان قرار دارند. همچنین پژوهش‌هایی به دسته‌بندی مسافران براساس کاربری انواع وسایل نقلیه پرداخته‌اند. آنابل (2005) در تحلیلی خوشه‌ای از مسافران سفرهای روزانه با ظرفیت تغییر نوع وسیلۀ نقلیه مورد استفاده‌شان، آنها را به شش گروه تقسیم کرده است:

• مسافران ناراضی: این مسافران هنگام استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند و در صورت استفاده از خودرو نیز ناراحت هستند، چرا که خود را متعهد به ایجاد تغییر در رفتارشان می‌دانند؛
• افراد ازخودراضی وابسته به خودرو: این گروه اقرار می‌کنند که استفاده از شیوه‌های جایگزین دیگر امکان‌پذیر است، اما هیچگونه الزام اخلاقی یا انگیزه دیگری برای تغییر کاربری از خودرو احساس نمی‌کنند؛
• طرفدارن محیط زیست: این مسافران، استفاده از خودرو را به دلایل محیط‌زیستی و سلامتی کاهش داده‌اند، ولی در عین حال به مزایای کاربردی سفر با خودرو واقفند؛ از این رو، برای فروش خودرو خود مردد هستند؛
• رانندگان تغییرناپذیر: شیفتۀ خودرو و سفر با آن هستند، به حق رانندگی در سفر ارزان و رایگان معتقد هستند و نسبت‌به تمامی شیوه‌های حمل و نقل دیگر احساس ناخوشایندی دارند؛
• مبارزان بی‌خودرو: استفاده از خودرو را به دلایل محیط‌زیستی رها کرده‌اند و نسبت به شیوه‌های دیگر حمل و نقل ارزیابی مثبتی دارند؛
• سرنشینان بی‌میل: این مسافران به دلایلی مانند تندرستی یا مالی با بی‌میلی از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌کنند و اگر شرایط پیش بیاید، استفاده از خودرو را ترجیح می‌دهند.

برخی مطالعات نیز نشان می‌دهند که مسافرانی که از طریق هوایی و یا قطار سفر می‌کنند، بازاری متفاوت از هم تشکیل می‌دهند. این امر حاکی از آن است که انتخاب شیوۀ سفر، مقدم بر انتخاب مقصد می‌باشد. پژوهشی تحلیلی درباره سفر کم‌شتاب به این مطلب اشاره می‌کند که مسافران سفر هوایی ابتدا مقصد را انتخاب می‌کنند و سپس دربارۀ نحوۀ رفتن به آن مقصد می‌اندیشند؛ درحالی‌که مسافران سفر کم‌شتاب بیشتر تمایل دارند ابتدا شیوۀ حمل و نقل سفرشان را انتخاب کنند و سپس تصمیم بگیرند به کجا سفر کنند. مطالعاتی نیز به تحلیل انتخاب وسایل نقلیه بر اساس خصوصیات جغرافیایی گوناگون پرداخته‌اند. به‌عنوان مثال، ون گواوردن به این نتیجه دست یافت که هر قدر شهر مبدأ یا مقصد بزرگتر باشد (این امر درمورد بزرگی شهر مقصد بیشتر صدق می‌کرد)، احتمال استفاده از قطار بیشتر است. این امر هنگام سفر به مرکز یک منطقۀ شهری بیشتر از هنگام رفتن به پیرامون شهرها به چشم می‌خورد. بر این اساس، می‌توان بازار استفاده از قطار را برپایۀ شهر محل سکونت و مقصد تشریح کرد.

تقسیم‌بندی براساس مسافت

در مباحث گذشته، سفر کم‌شتاب بیشتر با سفرهایی با مسافت کوتاه و متوسط در ارتباط بود تا سفرهای طولانی مسافت. به‌عنوان مثال، پیترز (2007) معتقد است که در مسافت‌های کمتر از 2000-1500 کیلومتر، قطارها و اتوبوس‌ها کارآمدی بیشتری دارند. از این رو، سفر کم‌شتاب به‌طور ویژه برای سفر در داخل اروپا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و آسیای جنوب شرقی مناسب است، اما مثلاً برای سفر از اروپا به آسیای جنوب شرقی اصلاً مناسب نیست، هرچند این سفر از طریق زمینی با استفاده از وسایل نقلیۀ سفر کم‌شتاب امکان‌پذیر باشد. برای برخی مسافران یا کوله‌به‌دوش‌ها، سفرهای طولانی‌تر بین‌قاره‌ای با استفاده از شیوه‌های حمل و نقلی مانند خدمات اتوبوسی (OZ) از لندن به استرالیا، امکان‌پذیر است. این خط اتوبوس از سال 2007 آغاز به کار کرده است. با گسترش مفهوم سفر کم‌شتاب، احتمالاً مناطقی تمایل و یا بیش از دیگر مناطق مستعد خواهند بود که این طرز فکر را بپذیرند. از این حیث، انتظار می‌رود اماکنی مناسب برای این شیوه سفر ایجاد شوند تا به مسافران علاقمند به کسب تجربه سفر کم‌شتاب، خدمات لازم را ارائه نمایند. با توجه به وفاداری ایتالیا به جنبش غذای کم‌شتاب و شبکه حمل و نقل عمومی کاملاً توسعه‌یافته، این کشور می‌تواند آشکارا خود را به‌عنوان مقصدی کم‌شتاب اعلام کند. در راستای بکارگیری وسایل نقلیۀ کم‌کربن نیاز به بررسی بیشتر دربارۀ چگونگی برقراری ارتباط مردم در محل‌های مختلف و تصمیم‌گیری درمورد بخش‌های مختلف یک تعطیلات احساس می‌شود.

تقسیم‌بندی براساس تجربه حمل و نقل گردشگر

پیج در ابتدا به خلاء موجود در پژوهش‌های مربوط به تجربۀ ذاتی در حمل و نقل گردشگری اشاره کرد:
 «وسیله نقلیه مورد انتخاب گردشگران اغلب می‌تواند بخش تکمیلی سفر و تجربه آنان باشد؛ جنبه‌ای که اغلب در تحقیقات پژوهش‌های موجود گردشگری از قلم می‌افتد.»

لومسدون و پیج (2004)، درمورد حمل و نقل گردشگری توضیحی ارائه کرده‌اند و معتقدند برخی از اشکال وسایل نقلیه درزمینۀ تجربۀ گردشگری، ارزش ذاتی کمی دارند و کم‌اهمیت هستند، درحالی‌که برخی دیگر ارزش بالایی دارند. از این رو، آنها نشان دادند که تاکسی، اتوبوس شهری و مترو ارزش ذاتی کم و گذران تعطیلات با دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی ارزش ذاتی بالایی دارند. این نویسندگان همچنین اذعان کردند که در هر مورد ممکن است استثنایی وجود داشته باشد. برخی تاکسی‌سواری‌ها می‌توانند ارزش ذاتی بالایی داشته باشند. این امر در صورتی اتفاق می‌افتد که راننده، نقش راهنما را نیز ایفا کند و امکان برقراری ارتباط با محیط نیز برای مسافران وجود داشته باشد. این زنجیره، ضمناً تخمینی کلی از ماهیت تجربی هر یک از وسایل نقلیه گردشگری ارائه کرده است. گونه‌شناسی رادن و لومسدون (2006) دربارۀ تجربۀ حمل و نقل- گردشگر به دنبال تعدیل این رویکرد بوده است. چارچوب آنان با محورهای مشترک «حمل و نقل در خدمت گردشگری» به «حمل و نقل به‌عنوان گردشگری» و محورهای برقراری «ارتباط به صورت انفعالی به فعالانه» می‌تواند در آینده چارچوبی را برای تحلیل سفر کم‌شتاب فراهم سازد. پژوهش لومسدون و مک‌گراث دربارۀ اتوبوس‌های تفریحی نشان می‌دهد که ماهیت تجربۀ استفاده از وسایل نقلیه، خود به‌عنوان یک مقصد مطرح می‌شود که هر دو حالت انفعالی و فعالانه را دارد.

تقسیم‌بندی براساس مشارکت تورگردانان

پژوهش دیکینسون و همکاران (2010) نشان می‌دهد که سفر مستقل ، ویژگی مهمی از سفر کم‌شتاب معاصر است:
 «ماهیت سفر کم‌شتاب، افراد مستقلی را توصیف می‌کند که سرسخت و انعطاف‌پذیر، در جستجوی چیزهای عجیب و تازه و به خوبی با مشکلات نیز کنار می‌آیند. این افراد همچنین به دنبال کسب تجربه‌های جدیدی هستند که مستلزم ملاقات با مردم جدید و برقراری ارتباطات اجتماعی با آنهاست.»

بنابراین، مسافران سفر کم‌شتاب را می‌توان در دو دسته گردشگران مستقل و گردشگران سازمان یافته جای داد. الگوی اولویت مقصد گردشگری پلاگ ممکن است در اینجا کمی به کار بیاید. این الگو گردشگرانی را توصیف می‌کند که ماجراجو و مشتاق به اکتشاف مکان‌های جدید هستند. البته بهتر است که توصیف فوق به‌عنوان بازاری تخصصی تعریف شود. دیکینسون و همکاران معتقدند که نقش جدیدی برای تورگردانان در حال شکل‌گیری است که به مدیریت برخی جنبه‌های نامطلوب سفر کم‌شتاب در راستای توسعۀ بخشی از بازار مسافران می‌پردازد. در این بخش جدید بر روی برخی عناصر سفر مانند اقامت‌های شبانه تأکید بیشتری می‌شود. بخش عمده‌ای از سفرهای کم‌شتاب امروزی به‌استثنای گشت‌هایی که با اتوبوس، قطار و نیز تعطیلات برنامه‌ریزی شده با دوچرخه، به‌طور مستقل برنامه‌ریزی می‌شوند. با شکل‌گیری روندی عمومی به‌سوی هماهنگی بیشتر برای سفرهای مستقل، امکان رزرو آسان‌تر سفر کم‌شتاب به‌طور قابل‌توجهی بالا رفته است. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.