اصول گردشگری اخلاقی و موانع آن

اخلاقیات در گردشگری

پس از ظهور گردشگری انبوه در دهۀ 1950 و سفر افراد بدون توجه به ملاحظات اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی، شاهد توزیع نابرابر درآمد در میان قشرها و مناطق جغرافیایی، نابودی و تخریب محیط زیست، ا

زهم‌گسیختگی جوامع میزبان و فرهنگ آنها بودیم. پس از این دوران و از اوایل دهۀ 1980، به‌منظور کم کردن اثرات مخرب گردشگری و پاسخ‌گویی به ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی جامعۀ محلی و حفاظت از منابع مقصد، اشکال جایگزین گردشگری مطرح شد. در گردشگری‌های جایگزین، به‌صورت ایده‌آل، هم منافع گردشگران و هم منافع جامعۀ میزبان در نظر گرفته می‌شود. مفهوم توسعۀ پایدار گردشگری برخاسته از همین نوع نگاه به گردشگری است. ظهور گونه‌های جدید گردشگری مانند طبیعت‌گردی، گردشگری فرهنگی و گردشگری روستایی به‌عنوان جایگزین‌های گردشگری انبوه، محصول این تغییر رویکرد است.

آقای هال این دوره از برنامه‌ریزی گردشگری را دورۀ پایداری می‌نامد و برنامه‌ریزی استراتژیک، افزایش آگاهی میهمانان و میزبانان، مدل‌های سیستمی، برنامه‌ریزی همگرا، ارزیابی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یکپارچه را ازجمله شاخص‌های برنامه‌ریزی در این دوران برمی‌شمارد. اخلاق در گردشگری نیز به‌سبب رویکرد پایداری که مبنی بر حفظ منابع، برقراری رابطۀ برد-برد میان گردشگر و جامعۀ میزبان و احترام به فرهنگ و سنت‌های جوامع بود، در اواخر دهۀ‌ 1990 مطرح و با استقبال کشورها روبه‌رو شد.

گردشگری اخلاقی بر مفهوم توسعۀ پایدار، عدالت و احترام استوار است و می‌توان آن را عمل اخلاقی گردشگر و کسب‌وکارهای گردشگری در قبال جوامع محلی و نیز در برخورد با خود گردشگران دانست. گردشگری اخلاقی با این مفهوم به‌جای گردشگری پایدار نیز به کار می‌رود. فرهنگ لغات سفر، گردشگری و میهمان‌پذیری، اخلاق گردشگری را در قالب کدهای رفتاری تعریف می‌کند؛ کدهای رفتاری دستورالعمل‌ها و استانداردهایی هستند که باید توسط اعضای یک حرفه رعایت شوند. 

مصرف اخلاقی در گردشگری

گردشگری اخلاقی یکی از جنبه‌های مصرف‌گرایی اخلاقی است. مصرف‌گرایی اخلاقی، نقش مردم را به‌عنوان مصرف‌کننده برای تغییر اجتماع مهم می‌داند. مصرف اخلاقی در گردشگری به چند دلیل اهمیت فراوان دارد. ابتدا، گردشگر برای مصرف محصول به محل تولید آن می‌رود. به ‌عبارت دیگر، محل تولید و مصرف آن در یک زمان و مکان است و موجب تماس اقتصادی و فرهنگی بین گردشگر و جامعۀ میزبان می‌شود. به‌عنوان مثال، پس از ورود گردشگر به محل اقامت خود در یک مقصد گردشگری انتظار دارد در بدو ورود با استقبال گرم میزبان مواجه شود. ازنظر عرضه‌کننده، رفتار شایسته با گردشگران در اولین برخورد پاسخ مثبتی به این انتظار است.‌ دوم، برخی معتقدند که گردشگری دربردارندۀ مصرف بصری فرهنگ‌های دیگر است. یعنی جنبه‌های مهمی از فرهنگ میزبان از طریق گردشگری شکل می‌گیرد و به‌گونه‌ای تغییر می‌کند که اثرات زیان‌باری برای محیط و اجتماع دارد. برای این موضوع می‌توان به تبعات منفی ورود گردشگر به منطقۀ مشهد اردهال و بازدید مراسم سنتی و آیینی قالی‌شویان این منطقه اشاره کرد. سوم، گردشگری اخلاقی دارای دو عنصر مهم است: انسجام و اهمیت قائل شدن برای محیط. برای نمونه، ادعای اخلاقی اکوتوریسم بر این اساس است که توانایی حفظ محیط (اهمیت به محیط) و توسعه (از طریق حمایت از فرهنگ محلی) را به‌طور هم‌زمان دارد و رابطه‌ای براساس هم‌زیستی و پیوند مشترک برقرار می‌کند. برخی حتی معتقدند که گردشگری جایگزین می‌تواند با سیطرۀ کسب‌وکار جهانی و کاپیتالیسم بر زندگی جوامع مقابله کند. گردشگری اخلاقی این مراقبت و نگرانی را نزدیک و شخصی کرده و غالباً با حس رسالتی همراه کرده است که قبلاً در گردشگری وجود نداشت. 

موانع اخلاقی در صنعت گردشگری

علم اخلاق می‌تواند چارچوبی را ارائه کند که در قالب آن بتوان موانع اخلاقی را بررسی کرد. از مهم‌ترین موانعی که به اجرا نشدن اصول اخلاقی در صنعت گردشگری منجر می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برنامه‌ریزی ضعیف: برنامه‌ریزی گردشگری فعالیتی چندبعدی و شامل عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، روانشناختی و فناورانه است. در طی سال‌ها، برنامه‌ریزی تحت تأثیر قوانین و مقررات بخش دولتی و خصوصی، عوامل سازمانی و استانداردهای خدماتی قرار گرفته است. باوجود این، برخی ملاحظات اساسی در برنامه‌ریزی و مدیریت مسائل اخلاقی نادیده گرفته شده ‌‌است. بسیاری از مسائل اخلاقی ناشی از نبود برنامه‌ریزان، کارشناسان و مدیران اخلاق‌مدار در صنعت گردشگری است.
• چالش‌های مدیریتی: پیروی از اصول اخلاقی به‌معنای پیروی داوطلبانه و آگاهانه از قوانین و مقررات است. این امر مستلزم آن است که افراد فعال در صنعت گردشگری به‌اندازۀ کافی متعهد و مسئولیت‌پذیر باشند تا با رخدادها به‌شکل اخلاقی برخورد کنند. در این میان، مدیرانی موفق هستند که بتوانند با جریان‌های نوین گردشگری هم‌سو شده و با درک صحیح موضوعات اخلاقی، برخورد مناسبی با کارکنان و گردشگران داشته باشند.

ازآنجاکه در صنعت گردشگری با افرادی از فرهنگ‌های مختلف رو‌به‌رو هستیم و هرکدام از این فرهنگ‌ها، استانداردهای اخلاقی متفاوتی دارند، مدیریت و راهبری فعالیت‌های گردشگری با پیچیدگی‌های بیشتری همراه است و شناخت مدیران از مسائل اخلاقی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال، در کشور اندونزی رشوه دادن به یک مقام رسمی امری پذیرفته شده است. در کشور ژاپن نیز گاهی افراد مجبور به دادن هدیه‌ای کوچک به طرف مقابل هستند. درحالی‌که در امریکا این اقدامات غیرقانونی و غیراخلاقی تلقی می‌شوند. 

غالباً دستورالعمل جامعی که مدیران گردشگری بتوانند با کمک آن به شکایت گردشگران و ساکنان محلی رسیدگی کنند وجود ندارد. سازمان‌های دولتی متولی صنعت گردشگری باید با کمک بخش خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد دستوالعمل‌های اخلاقی را تدوین کنند تا ضمن صیانت از جامعه میزبان، حقوق گردشگران را نیز رعایت کنند.

از دیگر چالش‌های مدیریتی می‌توان به نحوۀ ارائۀ محصولات فرهنگی و رویدادهای خاص ملی یا منطقه‌ای با حفظ اصالت فرهنگی آنها اشاره کرد. به‌عنوان مثال، یکی از رویدادهای فرهنگی جزیرۀ بالی در کشور اندونزی، برگزاری مراسم رقص سنتی آنهاست که طبق یک آیین سنتی هر 60 سال یک‌بار اجرا می‌شود. با افزایش تعداد گردشگران این منطقه، اجرای آن هر هفته توسط یکی از هتل‌های بین‌المللی برگزار می‌شود. این موضوع سبب شده که برخی افراد محلی، گردشگری را یکی از مشکلاتی بدانند که منجر به تجاری‌شدن فرهنگ آنان شده است. همچنین کارگاه‌های صنایع‌ دستی زیادی، لباس‌ها و جواهرات منطقه بالی را تولید می‌کنند که نسخۀ کپی‌شده از محصولات اصلی هستند و با هدف فروش و کسب درآمد به گردشگران عرضه می‌شوند. این درحالی است که بخشی از ساکنان محلی که در فعالیت‌های گردشگری مشغول نیستند به تولید و عرضۀ چنین محصولاتی اعتراض دارند و آن را نشان تجاری‌سازی فرهنگ خود می‌دانند.

• عدم آگاهی گردشگران: گردشگرانی که به یک مقصد جدید سفر می‌کنند باید از ارزش‌های اخلاقی، نحوۀ رفتار و پوشش مناسب آن مقصد اطلاع کسب کنند. در سفرهای بین‌المللی، با مراجعه به وب‌سایت سفارت کشور مقصد اطلاعاتی دربارۀ آن کشور کسب کنند و با یک دفتر خدمات مسافرتی و گردشگری مشورت کنند. همچنین، گردشگران باید به‌منظور کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ مقصدهای جدید از رسانه‌های مکتوب مانند کتاب‌های راهنما، سفرنامه‌ها، بروشورها و نقشه‌ها و رسانه‌های دیجیتال مانند وب‌سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی کمک بگیرند.