در میان اسطورههای ایرانی نیز مانند اساطیر سایر ملل، منشأ آفرینش در جایگاه ويژهای قرار دارد. ایرانیان باستان خداوندگار خویش را اهورامزدا (اورمزد/هرمزد) میخواندند و او را سرچشمة جاودانگی و دانایی کل میپنداشتند. اهورامزدا در مقام خردمندی و خیر مطلق قرار داشت که نه کسی را فریب میدهد و نه کسی یارای فریب دادن او را دارد. اورمزد روحی بدون جسم، اما دارای وجوه مذکر و مؤنث است. او مادر و پدر آفرینش و پدیدآورندة مسیر خورشید، ماه و ستارگان بوده و هست و خواهد بود. درمقابل اورمزد، انگرهمینو (اهریمن) قرار دارد که روح شر است و همواره سعی میکند دنیا و حقیقت را ویران کند و به انسانها و حیوانات آسیب رساند. زندگی در این جهان بازتابی از مبارزة کیهانی اهورامزدا و اهریمن -بهعبارتدیگر سپنتامینو و انگرهمینو- است. اهریمن به جنگ همة نیکیها میرود و سعی میکند همة آنها را اغوا کند و آنها را به جهان تاریکی، فریب و دروغ خود بکشاند. در نبرد اهریمن با اهورامزدا، نیروی عظیم خرد و دانایی او تنها سلاح رویارویی خداوندگار پاکیها با انگرهمینو است. اهورامزدا برای نابودی اهریمن و اینکه از جاودانه شدن او جلوگیری کند، به خرد هروسپ آگاه (خرد از همهچیز آگاه) متوسل میشود و با فرستادن بارقههایی از نور، اهریمن را به نبردی درازمدت میکشاند و او را از بین میبرد.
هرچند ایرانیان باستان به خداوند یگانه (اهورامزدا) اعتقاد داشتند، اما همانند سایر ملل باستانی بر این باور بودند که ایزدان و ایزدبانوان بسیاری در امورات متفاوت جهان (مرتبط با یکی از مظاهر طبیعت) دست دارند که هریک با نامی خاص شناخته میشدند.
آناهیتا (اردویسور ناهید)
آناهیتا ایزدبانوی آبها و اقیانوسهاست که سرچشمة حیاتبخشی، بارانزایی و بالتبع رویش و زایندگی طبیعت است. به باور ایرانیان باستان، آناهیتا نطفة زنان و مردان را پاک میسازد، رحم مادهها را تطهیر میکند و شیر مادران را از آلودگیها جدا میسازد. او ایزدبانوی حامی زنان شریف و پاکدامن است تا کودکانی پاکسیرت بیاورند. به دختران آزادهای که هنگام ازدواج به درگاه وی روی میآورند شوهران نجیب و نیرومند میبخشد.
قدر و منزلت ایزدبانوی آب در میان اساطیر ایرانی تا به حدی است که عموم ایرانیان عهد باستان، حتی پادشاهان و پهلوانان بنام، در مواقع بحران و اضطرار به درگاه او پناه میبردند و برای رهایی از مشکلات و دستیابی به آرزوهای خویش از آناهیتا یاری میطلبیدند. حتی مطابق با متون اوستا، قهرمانان و ضدقهرمانان به یکسان آناهیتا را ستایش میکردند.
وِرِثرَغنه (بهرام)
ورثرغنه خداوندگار سلحشوری و جنگاوری است. او بهتمامی ويژگیهای ایزدان باستانی جنگ و دلاوری آراسته است؛ نیرویی که بر هر مقاومتی از سوی مردمان، دیوان، جادوان و پریان غلبه میکند. البته قدرت بهرام به جنگاوری و پیروزی نظامی محدود نمیشود، بلکه برای او صفاتی همچون جوانمردی، شفابخشی و حمایتگری برمیشمرند.
میترا (مهر)
میترا (میثره) ایزد خورشید و روشنایی است که گردش فصول و تغییر شب و روز را در کنترل خود دارد. ایزد خورشید علاوهبر ایران، در میان سایر ملل باستانی همچون روم و هند نیز پرستش میشده است. میترا نماد مهرورزی، محبت، صمیمیت و دوستی است؛ مهر و دوستی و دانایی را در قلب انسانها تقویت میکند و آنها را به راه راست هدایت میکند و از پلیدیها و دشمنیها دور نگاه میدارد.
یکی از خصوصیات متعدد میترا مفهوم داوری است: او وفاداران را حفاظت و پیمانشکنان را مجازات میکند.
وایو (وای)
در متون اوستایی از وایو بهعنوان ایزد بادها یاد شده است. او خداوندی قدرتمند و جنگجوست که افراد به هنگام خطر به درگاه او پناه میبرند و از وی طلب یاری میکنند. در اساطیر ایران باستان، این ایزد از جایگاه رفیعی برخوردار است تا آنجاکه هردو آفریدگار خیر (سپنتامینو) و شر (انگرهمینو) به پیشگاه وی قربانی هدیه میکنند. وایو مسلح به جنگافزارهای زرین به مصاف ارواح شرور میرود و درمقابل آنها از مظاهر خیر و نیکی حمایت میکند.
تیشتریه (تیشتر)
تیشتر ایزد نگهبان باران و خاستگاه باروری است. او بهعنوان نیروی یکسره خیر و نیکی با اپوشه (اپوش)، دیو خشکسالی، در ستیز است. تیشتر همچون خدایی تصویر شده که از سرچشمة همة آبها برمیخیزد و آبها را در میان کشورها تقسیم میکند. طبق روایتهای متون اوستایی، تیشتر در هیئت اسبی زیبا و سفید با زین طلایی است که به دریایی فرو میرود و در آنجا در نبردی سخت به یاری اهورامزدا، اهریمن تباهسازندة زندگی را از پای درمیآورد و دشتها، مزارع و چراگاههای سراسر جهان را سیراب میکند. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.
کتابهای مرتبط
آیینها و مراسم آیینی ایران و جهان
135,000 تومانوزن | 0.5 کیلوگرم |
---|---|
نام مولف |
احمد تمیم داری, مریم نوتاش |
شابک |
9786008731726 |
تعداد صفحه |
185 |
سال انتشار |
1398 |
نوبت چاپ |
اول |
قطع کتاب |
وزیری |
نوع جلد |
شومیز |