شرکت‌های هلدینگ، سرمایه‌گذاری و مادری

شرکت هلدینگ به انگلیسی (Holding company) شرکتی سها‌می است که دارای شرکت‌های زیرمجموعۀ دیگر بوده و کنترل شرکت‌های زیرمجموعه مستقیماً زیر نظر مدیران و هیئت‌مدیرۀ شرکت اصلی است، شرکت هلدینگ با خریدن بخش عمده‌ای از سهام شرکتی دیگر، می‌تواند در آن شرکت حق رأی داشته باشد، که در این صورت به شرکت دوم شرکت فرعی یا وابسته هم گفته می‌شود. شرکت‌های فرعی هویت قانونی خود را به‌عنوان شرکت‌های مجزا حفظ می‎کنند، اما شرکت فرعی تحت نظر شرکت هلدینگ خواهد بود.
"هلدینگ" از واژۀ لاتین Hold به‌معنای نگه داشتن اقتباس شده است. طبق تعریف جانسون و شولز شرکت هلدینگ به شرکت سرمایه‌گذاری اطلاق ‌می‌شود که در کسب و کارهای متعددی سرمایه‌گذاری کرده است. با استنباط از اصول مربوطۀ حسابداری، ‌می‌توان گفت شرکت مادر (هلدینگ) به شرکتی اطلاق ‌می‌شود که ‌می‌تواند نفوذ یا اثر کنترلی بر کسب و کارهای تابعه اعمال کند. بنابر‌این شرکت‌های چندکسب‌وکاره که توان اعمال نفوذ و کنترل بر کسب و کارهای خود را داشته باشند، شرکت مادر محسوب می‌شوند.
از دیدگاه لینچ، شرکت هلدینگ شرکتی است که مالک کسب و کارهای مختلف است و به‌عنوان یک شرکت سرمایه‌گذاری، سهام کسب و کارهای مختلف را به‌صورت اکثریت (حداقل 50 درصد) در اختیار دارد. البته گاه به‌دلیل پراکنده بودن سهامداران، با مالکیت اقلیت سهام نیز کنترل شرکت‌های تابعه امکان‌پذیر است به عبارت دیگر، در برخی از کسب و کارها ممکن است شرکت هلدینگ سهام اقلیت نیز داشته باشد. به این ترتیب، مشخص است که شرکت هلدینگ، مستقیماً محصول (کالا یا خدمت) عرضه نمی‌کند و دارایی‌های آن، سهام شرکت‌های تابعه است. درحقیقت شرکت هلدینگ ستاد فرماندهی شرکت‌های تابعه است، بنابر‌این، باید دارای بینشی وسیع از کسب و کار شرکت‌های تابعه باشد تا بتواند شرکت‌های تحت فرمان خود را در مسیر ارزش آفرینی و هم‌افزایی به‌طور کارآمد هدایت و رهبری کند.
براساس دسته‌بندی دیگر، شرکت‌های هلدینگ به چهار دستۀ زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

1.  هلدینگ‌هایی که از تجزیۀ یک شرکت بزرگ که کماکان خود آن شرکت امر عرضۀ محصول نهایی را بر عهده دارد به وجود آمده‌اند (نظیر ‌‌‌ایران خودرو)؛
2.  هلدینگ‌های محصولی که همۀ شرکت‌های آن یک نوع محصول تولید می‌کنند. (نظیر هلدینگ‌های حوزه پتروشیمی یا ساختمان)؛
3.  هلدینگ‌های زنجیرۀ تأمین (نظیر هلدینگ‌های نفتی که از اکتشافات تا پخش را در قالب شرکت‌های مختلف دنبال می‌کنند)؛
4.  هلدینگ مختلط.

فلسفۀ وجودی شرکت‌های هلدینگ

مقصود از تأسیس هر شرکتی ارتقای ارزش صاحبان سهام است. برخی از شرکت‌‌ها با شناخت زنجیرۀ ارزشی کسب و کارها و به تملیک در آوردن شرکت‌هایی که در زنجیرۀ ارزشی قرار دارند، ضمن هلدینگ شدن، موجب کاهش ریسک و هم‌افزایی ‌می‌شوند. به اعتقاد «انسف»، از چهره‌های سرشناس مدیریت استراتژیک، چهار نوع هم‌افزایی به شرح زیر وجود دارد، که هلدینگ با راهبری شرکت‌های تابعه ‌می‌تواند این هم‌افزایی‌ها را ایجاد کند:

•  هم‌افزایی فروش
•  هم‌افزایی عملیاتی
• هم‌افزایی سرمایه‌گذاری
•  هم‌افزایی‌های مدیریتی

در برخی موارد ممکن است اهداف دیگری همچون رشد کاذب شرکت و ایجاد حاشیۀ امنیت برای مدیران، یکی از انگیزه‌های حرکت به‌سمت هلدینگ شدن باشد. در شرکت‌های هلدینگ امکان استفاده از منابع بین شرکت‌ها (منابع آزاد) و به اشتراک گذاشتن توانمندی‌ها، صرفه‌جویی در مقیاس و در عین حال قدرت انعطاف‌پذیری بالا، خصوصاً در شرکت‌های هلدینگ تخصصی، مزیتی است که در شرایط برابر، شرکت‌های دیگر از آن بی‌بهره‌اند. البته قدرت انعطاف‌پذیری و واکنش دربرابر تغییرات محیطی بستگی به سبک ارتباطی هلدینگ با شرکت‌های تابعه دارد. هلدینگ همزمان دو هدف به ظاهر متناقض را دنبال می‌کند: هم دوست دارد بزرگ باشد و هم انعطاف‌پذیر. به عبارت دیگر هم از مزیت‌های سازمان بزرگ مانند منابع وسیع بودن بهره ببرد، هم از مزیت‌های سازمان کوچک و انعطاف‌پذیری بالا.
وظیفۀ اصلی ستاد هلدینگ شامل فرآیندهایی چون برنامه‌ریزی، کنترل، نظارت و پشتیبانی است. شرکت‌های تابعه (واحدهای کسب و کار استراتژیک) همان کارخانه‌‌ها و واحدهایی هستند که به‌صورت مستقیم به تولید و ارائۀ محصولات و خدمات پرداخته و با مشتری سروکار دارند.

 وظایف عمدۀ شرکت هلدینگ

عمده‌ترین وظایف شرکت هلدینگ این است که بتواند حوزه‌های مناسب سرمایه‌گذاری و ساز و کارهای سرمایه‌گذاری را شناسایی کند و در آن حوزه‌‌ها به توسعۀ سرمایه‌گذاری‌‌ها اقدام کند. حوزه‌های سرمایه‌گذاری‌شده (کسب و کارهای تابعۀ خود را) به‌گونه‌‌‌ای هدایت، کنترل و تحت تأثیر خود قرار دهد که کسب و کارها حس کنند صاحب بهترین مادر هستند. به‌طورکلی می‌توان وظایف یک شرکت هلدینگ را به شرح زیر نام برد:

1.  رهبری شرکت‌های تحت پوشش در جهت ارزش‌آفرینی با تجزیه و تحلیل بازارهای کسب و کار از طریق استراتژی‌های 1) رشد، 2) ثبات، 3) کاهش؛
2. ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی بین شرکت‌های تابعه شامل:

•  هم‌افزایی فروش – بازار؛
• هم‌افزایی عملیاتی؛
• هم‌افزایی سرمایه‌گذاری؛
•  هم‌افزایی مدیریتی؛
•  رشد کاذب؛
•  ایجاد حاشیۀ امن؛
• ایجاد تعادل در بازارها؛
•  برای کسب و کارها.

هدف شرکت هلدینگ: اعمال مدیریت و کنترل بر شرکت‌های تابعه (با اکثریت یا گاهی اقلیت سهام). برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.