خاورمیانه

وقتی صحبت از خاورمیانه به میان می‌آید، منطقه‌ای مطرح است که از تاجیکستان تا مصر و از بخش آسیایی ترکیه تا پاکستان را در بر می‌گیرد. این منطقه که قلب دنیای اسلام است با چهار حوزۀ تمدنی دیگر هم‌مرز است: تمدن‌های چین و مغولی، تمدن شبه‌قاره هند، تمدن‌های اروپایی و غربی و تمدن‌های افریقای عربی و نواحی مدیترانه‌ای با قریب یک میلیارد نفر جمعیت. مقدس‌ترین اماکن دینی مسلمانان برای تمام فِرَق اسلامی در این منطقه قرار دارد. آبراه‌های سوئز، بسفر، باب المندب، جبل‌الطارق و هرمز و دریاهای پراهمیتی چون دریای خزر، خلیج‌فارس، دریای سرخ هم در این منطقه واقع‌شده‌اند. بخش اعظم منابع نفت و گاز دنیا هم در همین منطقه قرار دارد. درمورد عکس‌العمل این ناحیه و نفوذ تمدن جدید جهانی در منطقۀ خاورمیانه که خاستگاه چندین تمدن بزرگ جهانی و محل ظهور ادیان آسمانی، بوده و از موقعیت ژئوپولتیک ویژه‌ای برخوردار است، باید گفت که این تعامل دوطرفه همراه با توسعۀ تجارت بین غرب و شرق (انگلستان و هند)، آغاز شده و با ایجاد تلگراف‌خانه، راه‌آهن و بندرها، سیستم حقوقی و قضایی مدرن و نیز ورود سلاح جدید، در نیمۀ دوم قرن نوزده شتاب بیشتری گرفته و مشخصاً پس از جنگ اول جهانی زمینۀ ادغام منطقۀ خاورمیانه در نظام اقتصادی و سیاست جهانی فراهم شد. فرهنگ جهانی نیز از قرن هیجده‌ام به‌تدریج راه خود را به این منطقه گشود و سرانجام پس از اضمحلال امپراتوری عثمانی که تمدن قدیمی و ریشه‌داری را نمایندگی می‌کرد، تمدن جدید جهانی در ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی سایۀ خود را بر این منطقه و به‌تبع سایر مناطق مسلمان‌نشین آسیا گسترانید.

سقوط دولت عثمانی، تجزیۀ این امپراتوری بزرگ و حاکمیت افسران جوان در ترکیه و نظام‌های سیاسی تحت سلطۀ انگلیس، فرانسه و امریکا در کشورهای جدیدالتأسیس خاورمیانه، روند توسعه و تعمیق دستاوردهای تمدن جهانی را در این منطقه شدت بخشید. نقش دولت اتاترک، به‌طور مشخص در این فرایند مؤثر و چشم‌گیر بود تا جایی که حتی گاهی با توسل به‌زور، بخش‌هایی از فرهنگ دنیای غرب را بر مردمان این کشور تحمیل کرد. اما امروزه به تأسی از منابع فرهنگی، اقتصادی و تکنولوژیک جدید در کل خاورمیانه به‌صورت داوطلبانه و خواست مضاعف به چشم می‌خورد تا جایی که می‌بینیم باوجود مخالفت‌های سیاسی و ایدئولوژیک برخی از حکومت‌های سنتی و گروه‌های خشن و رادیکال مذهبی، آنچه به چشم می‌آید استقبال مردمان مسلمان از مظاهر و دستاوردهای تمدن جدید است و حتی دولت‌ها و حکومت‌های به‌ظاهر مدعی نیز، خود استفاده‌کنندۀ آشکار از دستاوردهای این تمدن به شمار می‌روند. به‌منظور تفکیک عکس‌العمل‌های موافقان و مخالفان تمدن جدید در جهان و ازجمله خاورمیانه و سایر ملل مسلمان، دسته‌بندی زیر معرفی می‌شود تا نشان داده شود همۀ ملت‌های جهان- با فراز و نشیب‌ها و تفاوت‌هایی- در این مسیر مشارکت دارند:

دسته‌ای آگاهانه و باتدبیر و برنامه‌ریزی، قطار تمدن را به ‌پیش می‌برند و یا به حرکتش کمک می‌کنند. کشورها و جوامع پیشرفته و توسعه‌یافته و بخش‌های توسعه‌یافتۀ سایر کشورها از آن جمله‌اند. تردید نباید کرد بخشی از این کشورها، نظیر آمریکا و انگلیس بی‌میل نیستند منافع خاص کشورهای خود را در این مسیر بر منافع جهانی ترجیح داده و غالباً با رفتارهای فراقانونی و حتی غیرانسانی، موجبات تعدی به حقوق انسانی برخی از ملت‌ها را هم فراهم آورند. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.