استراتژی‏‌های ترویجی اکوتوریسم

چکیده

در این پژوهش بر روند توسعۀ استراتژی و اشاعۀ طبیعت‌گردی در مقاصد مشهور کوهستانی در سیکیم تمرکز می‌شود که در آینده به ورود بیشتر گردشگر به این ایالت و بهبود زندگی اقتصادی اجتماعی جوامع محلی منجر خواهد شد. این بخش با تعریف و اهمیت طبیعت‌گردی و تأثیر آن در کسب‌وکارهای گردشگری، جوامع محلی و محیط نوار گردشگری در سیکیم آغاز می‌شود. به‌منظور پیشبرد این پژوهش، چندین مصاحبۀ کیفی با گردشگران، ارائه‌دهندگان خدمات گردشگری و جوامع محلی انجام شد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اشاعه از طریق رسانه‌های الکترونیکی و همچنین ابزارهای ترویج الکترونیکی مانند کارزار تبلیغاتی هند، نظارت بر مناطق حفاظت‌شده، قانون‌گذاری و برنامه‌های دولتی به سهم خود نقشی مهم در توسعۀ طبیعت‌گردی پایدار در نواحی بررسی‌شده ایفا می‌کنند. از یافته‌های مهم این پژوهش می‌توان به تحصیلات مرتبط با طبیعت، توسعۀ مفاهیم کسب‌وکار و حفاظت از طبیعت اشاره کرد. نقش دولت و جوامع محلی نیز در اینجا مورد تأکید قرار گرفته است. این یافته‏ها می‌تواند به‌عنوان پیامدهایی برای سیاست‌پیشگان و متصدیان مورد استفاده قرار گیرد.

 مقدمه

توسعۀ طبیعت‌گردی و اشاعۀ مقاصد کوهستانی در سیکیم می‌تواند باعث افزایش ورود گردشگر به این ایالت و بهبود زندگی اقتصادی-اجتماعی شهروندان آن نواحی شود. این بخش با تعریف و اهمیت طبیعت‌گردی و تأثیر آن در کسب‌وکارهای گردشگری، جوامع محلی و محیط نوار گردشگری در سیکیم آغاز می‌شود. به‌منظور پیشبرد این پژوهش، چندین مصاحبۀ کیفی با گردشگران، ارائه‌دهندگان خدمات گردشگری و جوامع محلی انجام شد.
طبیعت‌گردی تپه‌‏ای، در مقایسه با گردشگری در نواحی هموار، به نیروی کار بیشتری نیاز دارد. از آن جمله می‌توان به باربر، راهنمای کوه و صاحبان حیوانات به‌منظور مشایعت گروه‌‏های پیاده‌‏روی یا کوه‌نوردی و همچنین برای حمل تدارکات تا ارتفاعات دور و مرتفع اشاره کرد که معمولاً به راه‌‏های زمینی و هوایی متصل نیستند.
سیکیم به علت قرار گرفتن در دامنۀ رشته‌کوه‌های هیمالیا منطقه‌ای دست‌نخورده با تنوعات جغرافیایی محسوب می‌شود. سومین نقطۀ رفیع جهان به نام کانچندزونگا در مرز سیکیم با نپال قرار گرفته است. سیکیم با فرهنگ، چشم‌اندازهای طبیعی، تنوعات زیست‌محیطی و محدودۀ اقلیمی از نیمۀ حاره‌ای تا کوه‌های مرتفع آلپ مقصدی پرآوازه محسوب می‌شود. همچنین دارای تنها زمین مرزی باز میان هند و چین است. باوجوداینکه سومین نقطۀ مرتفع جهان در سیکیم واقع ‌شده است، اما گردشگران دربارۀ مختصات جغرافیایی آن اطلاع چندانی ندارند. آن‌ها فکر می‌کنند که سیکیم در گوشه‌ای دورافتاده از کشور قرار دارد. این مسئله به‌ احتمال ‌زیاد به اطلاع‌رسانی ناکافی مربوط می‌شود، اما بااین‌حال دارای ظرفیت بالقوه‌‏ای برای گردشگری و طبیعت‌گردی است.
سیکیم ایالتی کوچک در هند است که در دامنۀ رشته‌کوه‌های هیمالیا واقع ‌شده است. به علت کوه‌های بسیار رفیع، آبشارهای چشم‌نواز، باغ‌های خرم چای سبز و جنگل‌های انبوه، به آن سرزمین باشکوه و تابناک می‌گویند. سال‌هاست که سیکیم، به‌خاطر شرایط اقلیمی خنک آن، باعث جذب گردشگر می‌شود. سیکیم میان نپال، چین (تبت)، بوتان و بنگال‌غربی واقع ‌شده است و در میان ایالات هند کمترین میزان جمعیت را دارد و پس از گوآ در تمام ناحیه با مساحت تقریبی 7096 کیلومترمربع ازنظر کوچکی دومین ایالت محسوب می‏شود. مرکز سیکیم، که بزرگ‌ترین شهر آن نیز به‌حساب می‌آید، گانگتوک نام دارد. بنا بر افسانه‌ها، یک رهبر دینی بودایی (که این رهبران در فرهنگ بودایی به «گورو» شهرت دارند)، به‌نام پادماساباوا، در سدۀ هشتم میلادی از سیکیم دیدن کرد و دین بودا را به آنجا معرفی کرد و بنیان‌گذار دوران پادشاهی سیکیم شد. سلسلۀ نامجیال در 1642م تأسیس شد. این پادشاهی در 150 سال آغازین خود شاهد یورش‌های مکرر و واگذار کردن سرزمین‌های خود به تجاوزگران نپالی بود. در سدۀ نوزدهم، تحت حاکمیت بریتانیا به هند ملحق شد و درنهایت به جزئی از قلمرو بریتانیا تبدیل شد. در سال 1975 در یک همه‌پرسی، پادشاهی سیکیم منحل و قلمرو آن با هند ادغام شد. اقتصاد سیکیم به‌طور عمده وابسته به کشاورزی و گردشگری است. زبان‌های رسمی سیکیم نپالی، تامانگ، لیمبو، نیواری، رای، گرونگ و... است.
شکوهمندترین جاذبۀ سیکیم کوه کانچندزونگاست که با چشم‌انداز عظیم برفی و یخی خود سومین کوه رفیع جهان محسوب می‏‌شود. مردم سیکیم اغلب از این کوه با ‌عنوان منزلگاه خداوندگار خود، دزو-نگا، یاد می‌کنند. زیبایی طبیعی و دست‌نخوردۀ این ناحیه موجب شده است که مناطق خاصی از آن برای کوه‌نوردی منحصربه‌فرد باشد. این کوه‌ها، که بخشی از زندگی طبیعی مردم سیکیم را تشکیل می‌دهند، می‌توانند فرصت‌های ماجراجویانه‌ای به گردشگرانی که ذائقه‌ای متفاوت با بقیه دارند، عرضه کنند. این منطقه بهترین پردیس است برای دوست‌داران گیاه‌شناسی و کشت‌وکار، ماجراجویان، مسیرهای راه‏پیمایی بی‏همتا، که به جنگل‏هایی دست‌نخورده منتهی می‌شود، نواحی پوشیده از گل‌های صدتومانی در کنارۀ تپه‌ها، صومعه‏های دورافتاده، یخچال‌های طبیعی، مسیرهای مرتفع، راه‌‏های ابریشم، مناظر کوهستانی باشکوه، رشته‌کوه‌‎های زیبا و پوشیده از برف هیمالیایی، بستری طبیعی از گل‌ها، مراسم شاد و فرهنگی بومی و تنوعات بی‌شماری از گیاهان و زیاگان. دو رودخانۀ اصلی به نام‌های تیستا و رانگیت می‌توانند برای تعطیلات و دوست‌داران طبیعت مقصدی تمام و کمال باشند.

 اهداف

•  درک اهمیت طبیعت‌گردی؛
•  بررسی اهمیت سیکیم در اشاعۀ طبیعت‌گردی از دو منظر ملی و بین‌المللی؛
•  ترویج طبیعت‌گردی متعهد و مبتنی بر جامعه؛
•  یافتن ابزارهای مناسب برای ترویج توسعۀ طبیعت‌گردی.

روش‌شناسی

به‌منظور کسب دانش مرتبط با ترویج طبیعت‌گردی در مناطق کوهستانی و برخی دیگر از مسائل و تأثیرات مرتبط با این پژوهش، همچنین گفت‌وگوهایی با گردشگران، ارائه‌دهندگان خدمات و افراد محلی صورت گرفت. در این قسمت، پژوهشگر سعی داشت که با همۀ سهام‌داران ارتباط برقرار کند چراکه آن‌ها نمایندۀ شمار زیادی از مسائل گوناگون بودند. به‌منظور گردآوری داده‏ها از منابع اولیه، دو دسته از پرسش‌نامه‌های استاندارد (هم برای گردشگران و هم برای افراد محلی) مشتمل بر ارائه‌دهندگان محلی خدمات طراحی شد. به‌جز این مشاهدات، مصاحبه و بحث‌هایی نیز با سهام‌داران مختلف به‌منظور گردآوری داده‌های اولیه صورت گرفت. داده‌های ثانویه از منابع مختلفی مانند وب‌سایت ادارۀ گردشگری و هوانوردی مدنی، فرمانداری سیکیم، کتاب‏های مرتبط، مقالات، بروشور و... گردآوری شدند.

 طبیعت‌گردی

طبیعت‌گردی ابزاری پویا و مؤثر است که بوم‌شناسی را با اقتصاد، برای تأمین منافع هر دوی آن‌ها، تلفیق می‌کند. طبیعت‌گردی به افراد محلی، محیط و بازدیدکنندگان سود می‏رساند. سازمان جهانی گردشگری، طبیعت‌گردی را چنین توصیف می‌کند: طبیعت‌گردی گونه‌ای از گردشگری است که شامل سفر به نواحی نسبتاً دست‌کاری‌نشدۀ طبیعی می‌شود با اهداف مشخص‌شدۀ پژوهشی، تحسین و لذت بردن از چشم‌اندازها و گیاهان و جانوران وحشی آن و همچنین هر جنبۀ موجود فرهنگی (چه در گذشته و چه در حال) در این نواحی.
طبیعت‌گردی بنا بر تعریف جامعۀ بین‌المللی طبیعت‌گردی (TIES) یعنی «مسافرت مسئولیت‌پذیر به نواحی طبیعی که از محیط حراست کرده و ضمناً موجب غنای تجاری برای بازدیدکنندگان و سودرسانی به جوامع محلی می‌شود.»
طبیعت‌گردی توانایی سودرسانی به هر جامعه‌ای را دارد. مواردی عمده از این دسته عبارت‌اند از:

1.  افزایش درآمد و اشتغال برای ساکنان محلی؛
2.  تولید ارزش خارجی برای کشور؛
3. ترغیب توسعۀ پراکندۀ روستایی؛
4.  تحریک روند توسعۀ زیرساخت‌های روستایی؛
5.  فراهم ساختن اعتبارات لازم برای حراست از منابع طبیعی؛
6.  ترویج غذاهای قومی و طبیعت‌پسند؛
7. افزایش آگاهی از مسائل محیطی؛
8.  جذب گردشگران مطلوب.

 طبیعت‌گردی در سیکیم

ایالت هیمالیایی سیکیم می‌تواند ایده‌آل‌‏ترین مقصد برای استراحت، خلوت گزیدن، ماجراجویی، تفریح و همچنین زیبایی‌های بصری باشد. این ایالت برای سال‌ها از چشم‌ها مخفی ماند و درنهایت در سال 1975، پس‌ازاینکه تبدیل به بیست‌ودومین ایالت هند شد، توانست وارد عرصه شود. وسعت این ایالت 7096 کیلومترمربع برآورد شده است و در شمال‌شرقی هند قرار گرفته است که با سه کشور نپال از طرف غرب، بوتان از شرق و تبت، از طرف شمال و شرق دارای مرزهای بین‌المللی مشترک است. ایالت بنگال غربی در جنوب سیکیم واقع ‌شده است.
سیکیم با داشتن یک‌سوم از نواحی بالاتر از 3000 متر از سطح دریا، که بخش عمدۀ آن را ارتفاعات پوشیده از برف، یخچال‌های طبیعی و جنگل‌های آلپی تشکیل می‌دهد، ایالتی به تمام معنا کوهستانی محسوب می‌شود. کانچندزونگا، که سومین کوه رفیع جهان محسوب می‌شود، همچون منزلگاه خداوندگار نگهبان سیکیم نگریسته می‌شود. 47 درصد از نواحی سیکیم تحت پوشش انبوه جنگلی است که بالاترین مقدار در کشور هند محسوب می‌شود. شبکۀ مناطق حفاظت‌شدۀ سیکیم در حدود 2183 کیلومترمربع است که با داشتن پارک ملی و هفت ایمنگاه بالاترین مساحت را به خود اختصاص داده است.
سیکیم دارای شماری از محصولات متنوع چندکاره برای عرضه به دوست‌داران طبیعت است که ازجملۀ آن‌ها می‌توان به جست‌وجو و یافتن گل ارکیده و پروانه، سیاحت‌های گیاه‌شناسی و حیوان‌شناسی و پیاده‌روی در طبیعت اشاره کرد. غنای تنوعات زیستی سیکیم شامل شماری از گونه‌های گیاهان و زیاگانی اسرارآمیز می‌شود که به‌خودی‌خود می‌توانند موجب جذب پژوهشگران، دانشجویان و گردشگری با ارزش شوند.

 مقاصد طبیعت‌گردی در سیکیم

ایالت هیمالیایی سیکیم دارای چهار ناحیۀ شرق، غرب، شمال و جنوب است. هر ناحیه دارای مقاصد طبیعت‌گردی زیبایی با شمار فراوان منابع طبیعی و تنوعات زیاگانی و گیاهانی مختلف است. دره‌های متعدد آن بستر اصلی برای شکوفایی درخشان و چشمگیر گل‌های آن است. کوه‌نوردی بهترین راه برای دیدن این گل‌هاست. گل‌های آلپی در سیکیم برای مدت بسیار کوتاهی (در حدود بیش از یک ماه) به هنگام بادهای موسمی شکوفا می‌شوند که در همین مدت اندک، تمام منطقه را چنان از زیبایی سرشار می‌کنند که موجب می‌شود هرساله با رشدی ثابت بر شمار گردشگران از اقصی نقاط جهان افزوده شود.

پیشنهادها

برای پیشرفت و ترویج گردشگری یا طبیعت‌گردی مبتنی بر طبیعت در سیکیم باید به نکات زیر توجه کرد:

•  ترویج گردشگری کم‌اثر ممکن است در حفظ پایداری برای ایالت سیکیم مناسب باشد. این امکان وجود دارد که سیکیم بتواند به‌عنوان مقصد اصلی گردشگری مبتنی بر طبیعت و فرهنگ به گردشگران بومی و بین‌المللی تبلیغ و معرفی شود؛
•  مسیرهای کوه‌نوردی سازگار با طبیعت، علامت‌های کافی و مناسب، توسعۀ نقشه‌های کوه‌نوردی دقیق و اخباری در ترویج مقاصد طبیعت‌گردی سیکیم ضروری‌اند؛
•  ایجاد مراکز تفسیر باکیفیت به‌منظور بالا بردن دانش بازدیدکنندگان دربارۀ فرهنگ و تنوعات زیستی نواحی محلی اهمیت دارد؛
• احداث انبوه هتل‌ها یکی از دغدغه‌های موجود در سیکیم است. این امر بایستی از طریق صدور گواهی‌نامه‌های سبز و استاندارد کنترل و مدیریت شود؛
• مراکز تسهیلات گردشگری در شهرهای مهم گردشگری و نقاط ورودی سیکیم باید توسعه داده شوند و آموزش‌های لازم به کارکنان به‌منظور دادن اطلاعات به گردشگران و دریافت بازخورد و شکایت‌های آنان باید در دستور کار قرار گیرد؛
•  آماده‌سازی تمهیدات تفسیری/اطلاعاتی به همراه نقشه‌های مناسب و در دسترس قرار گرفتن آن‌ها در همۀ مراکز اطلاعاتی گردشگری ضروری است؛
•  لازم است جلسات سالانه در سطوح ملی و بین‌المللی مرتبط با فعالیت‌های مبتنی بر طبیعت (مشاهدۀ پرندگان/ پروانه‌ها، سایر گیاهان و حیوانات) با هدف جذب بازدیدکنندگان مشتاق، تشکیل شود؛
•  توسعۀ شأن گردشگری و احترام به فرهنگ‌های محلی به‌منظور بالا بردن تجارب گردشگری و افزایش عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس در میان جوامع محلی ضروری است که به جوانان راهنمای طبیعت، آموزش‌های لازم داده شود؛
•  به حداقل رساندن تأثیرات منفی اجتماعی، اقتصادی و محیطی گردشگری انبوه؛ ارتقای گردشگری پایدار و اجتماع‌محور می‌باید بخشی از اهداف قرار گیرد؛
•  حراست از منابع طبیعی یا دست‌ساخته‌های فرهنگی، هنری، بناهای تاریخی و حفاظت از آن‌ها در برابر تجارت یا بهره‌برداری بیش از حد امری لازم است؛
• حضور اجتماعات محلی در همۀ مراحل توسعۀ گردشگری ضروری است. تشویق به مشارکت فعالانه و حضور تمامی صاحبان سهام مانند کارکنان دولتی، بخش خصوصی سازمان‌های گردشگری، اجتماعات محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO)، باشگاه‌های جوان و... باید صورت پذیرد؛
•  ارتقای آگاهی محیطی، حراست و استفادۀ پایدار از منابع طبیعی از ضروریات گردشگری پایدار است.
•  ایجاد اتاق‌های بازاریابی داخل ادارۀ گردشگری با مسئولیت ویژۀ حرکت به‌سوی ترویج گردشگری در سیکیم باید در دستور کار قرار بگیرد.
•  ایجاد تنوع در محصولات گردشگری به‌منظور جذب گردشگران با سطح توقعات بالا از طریق گردشگری ماجراجویانه، گردشگری روستایی، مشاهدۀ حیات‌وحش و پرندگان و گردشگری مذهبی با تمرکز بر بالا بردن تجربۀ بازدیدکننده، از تلاش‌های اساسی در این زمینه است.
•  تبلیغات الکترونیکی بسیار ضروری است. باید حضوری قدرتمند به‌صورت آنلاین از طریق وب‌سایت، برنامه‌های گوشی و رسانه‌های اجتماعی (به‌خصوص فیس‌بوک) با در اختیار قرار دادن اطلاعات بررسی‌شده و به‌روز مدنظر قرار گیرد.
• درگاه‌هایی برای رزرو هتل و خدمات حمل‌ونقل به همراه تسهیلاتی برای پرداخت آنلاین باید ایجاد شوند.
• بالا بردن مشارکت در مراکز تجاری گردشگری و مسافرت در سطوح ملی و بین‌المللی با داشتن استراتژی و برنامه‌ریزی شفاف، نیز از ضروریات است.