نقدی بر کتاب برخلاف عقربۀ ساعت «سلامت هدفمند و قدرت امکان»

کتاب برخلاف عقربۀ ساعت «سلامت هدفمند و قدرت امکان» نوشتۀ الن جی. لانگر، روان‌شناس دانشگاه هاروارد، به بررسی ارتباط عمیق بین ذهن و بدن می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه نگرش‌های ذهنی ما می‌توانند به‌طور چشمگیری بر سلامت جسمی و بهزیستی ما تأثیر بگذارند. این اثر براساس ده‌ها تحقیق درزمینۀ روان‌شناسی شناختی، ذهن‌آگاهی و تأثیر دارونماها نوشته شده و دیدگاهی نوین ارائه می‌دهد که چگونه می‌توانیم با تغییر طرز فکرمان، کنترل بیشتری بر سلامت خود داشته باشیم.

ایدۀ اصلی کتاب این است که وضعیت‌های ذهنی و انتظارات ما می‌توانند به‌طرز چشمگیری بر سلامت جسمی و روند پیری تأثیر بگذارند. لانگر معتقد است که بسیاری از بیماری‌ها و محدودیت‌هایی که به پیری یا بیماری‌ها نسبت داده می‌شوند، درواقع ممکن است تحت تأثیر باورها و فرضیات ما باشند. علاوه بر این، او تأکید می‌کند که بسیاری از آنچه ما به‌عنوان غیرقابل‌تغییر یا برگشت‌ناپذیر می‌پنداریم، مانند کاهش سلامت با افزایش سن، شاید انعطاف‌پذیرتر از آن چیزی باشد که فکر می‌کنیم. در این خصوص، لانگر با ارائۀ مطالعات و مثال‌های واقعی نشان می‌دهد که تغییر ذهنیت و پذیرش امکان‌های جدید می‌تواند به بهبود سلامت و شادابی منهتی شود.

علاوه بر این، یکی از مفاهیم اصلی در کارهای لانگر، ذهن‌آگاهی است. با این حال، تعریف او از این واژه با ذهن‌آگاهی مرسوم در تمرینات مدیتیشن متفاوت است. از نظر لانگر، ذهن‌آگاهی به معنای آگاه بودن از و پذیرش امکان‌های جدید است، همچنین پرسیدن سؤال دربارۀ فرضیات و به‌طور فعال، در لحظۀ حاضر بودن. این نوع ذهن‌آگاهی به افراد کمک می‌کند تا از باورهای محدودکنندۀ خود رهایی پیدا کنند و بتوانند فرصت‌هایی برای تغییر را ببینند.

یکی از جالب‌ترین و معروف‌ترین مطالعاتی که لانگر در این کتاب به آن اشاره می‌کند، آزمایشی است که در سال ۱۹۷۹ انجام شده است. در این آزمایش، گروهی از مردان سالمند به محیطی شبیه به سال ۱۹۵۹ برده شدند، جایی که تشویق شدند طوری رفتار کنند که انگار ۲۰ سال جوان‌تر هستند. نتایج این مطالعه بسیار شگفت‌انگیز بود، زیرا شرکت‌کنندگان بهبود قابل‌توجهی در قدرت بدنی، وضعیت جسمانی، حافظه و بینایی خود نشان دادند. این آزمایش به‌وضوح نشان می‌دهد که نگرش‌های ذهنی می‌توانند حتی روند پیری را معکوس کنند.

همچنین، لانگر انتقاد می‌کند که چگونه برچسب‌ها و تشخیص‌های پزشکی می‌توانند واقعیت ما را شکل دهند و باعث شوند احساس کنیم محدودتر یا بیمارتر از آنچه هستیم که واقعاً هستیم. او معتقد است که وقتی افراد این برچسب‌ها را درونی می‌کنند، این تشخیص‌ها به خودی خود به واقعیت تبدیل می‌شوند و تأثیرات منفی بیشتری در سلامتشان ایجاد می‌کنند. درنتیجه، او به حمایت از رویکردی بازتر به سلامت می‌پردازد که در آن افراد به جای گیر افتادن در این تشخیص‌ها، ذهن‌آگاهی به امکان‌های جدید داشته باشند.

درنهایت، به جای اینکه سلامت را به‌عنوان یک وضعیت ثابت ببینیم، لانگر افراد را تشویق می‌کند که آن را به‌عنوان یک فرایند پویا و درحال تحول درک کنند. او تأکید می‌کند که افراد می‌توانند با استفاده از ذهن‌آگاهی، انعطاف‌پذیری و پرسشگری دربارۀ باورهای قدیمی خود، بهزیستی و سلامت روانی و جسمانی خود را به‌طور مثبت تحت تأثیر قرار دهند.

بازخوردهای جهانی درخصوص این کتاب متنوع بوده است. بسیاری از افراد آن را الهام‌بخش و انقلابی می‌دانند، به‌ویژه کسانی که از نگرش مثبت و ذهن‌آگاه به سلامت سود برده‌اند. درمقابل، برخی این روان‌شناسی امکان را بیش از حد ایده‌آلیستی می‌دانند و روش‌های مبتنی بر شواهد علمی و اثبات‌شده را ترجیح می‌دهند. با وجود این انتقادات، کتاب لانگر همچنان تأثیرگذار است، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند روان‌شناسی مثبت، ذهن‌آگاهی و توسعه شخصی.

به طور کلی، این کتاب برای دیدگاه تازه‌ای که به ارتباط بین ذهن و بدن ارائه می‌دهد ستایش می‌شود، حتی اگر برخی از خوانندگان نسبت به ادعاهای رادیکال آن محتاط باشند.

در آخر با ید بگوییم کتاب برخلاف عقربۀ ساعت به خاطر بررسی تفکر‌برانگیز ارتباط بین ذهن و بدن و به چالش کشیدن عقاید مرسوم درمورد پیری و سلامت مورد تحسین قرار گرفته است. این کتاب به ویژه برای افرادی که به روان‌شناسی، ذهن‌آگاهی و رویکردهای جایگزین به سلامت علاقه‌مند هستند، جالب است. لانگر خوانندگان را دعوت می‌کند تا فرضیات خود درباره پیری، بیماری و محدودیت‌های زندگی را بازبینی کنند.