بخشی از کتاب نقشه خوانی و ناوبری زمینی
قطب‌نماها را می‌توان با توجه به امکان تصحیح میل مغناطیسی و کاربرد آنها طبقهبندی کرد. همان‌طور که می‌دانیم تیغه فلزی آزاد قطب‌نما همواره شمال مغناطیسی را نشان می‌دهد و با توجه به تفاوت شمال مغناطیسی و شمال حقیقی برای پیدا کردن شمال حقیقی باید از مقدار میل مغناطیسی اطلاع داشته باشیم تا با اِعمال آن روی صفحه مدرج، شمال حقیقی را به دست آوریم.
بعضی از قطب‌نماها امکان تعدیل میل مغناطیسی را دارند. به این نوع قطب‌نماها، قطب‌نما با امکان تعدیل میل مغناطیسی گفته می‌شود. شکل 5-6 کافیست میل مغناطیسی را روی صفحه مدرج قطب‌نما اِعمال کنیم بعد به شکل عادی قرائتمان را انجام دهیم. این عمل شبیه کالیبره کردن ترازوهای عقربه‌دار می‌باشد.
اما طبقهبندی دیگر قطب‌نماها بر مبنای کاربرد آنها می‌باشد. از نظر کاربرد دو نوع قطب‌نما داریم.
شکل 5-6 قطب‌نما با امکان تعدیل میل مغناطیسی
قطب‌نماهایی ساده که صرفاً برای پیدا کردن چهار جهت اصلی استفاده می‌شود. شکل 6-6
شکل 6-6 قطب‌نمای استاندارد
این نوع قطب‌نماها که بیشتر کاربرد نظامی دارند در برابر ضربه، آب و گرد و غبار مقاوم هستند. در دمای تا درجه سانتی‌گراد کار می‌کنند. استفاده از عنصر تریتیوم در این قطب‌نماها امکان ناوبری در شرایط نوری کم را مهیا می‌کند. قطب‌نماهای نظامی وسیله نشانه روی دارند وسیله نشانه روی را با شمال در یک امتداد قرار می‌دهیم، آنگاه با استفاده از صفحه مدرج جهت امتداد را مشخص می‌کنیم.
عکس این مسئله هم ممکن است یعنی با داشتن یک امتداد معین گرای آن را معلوم می‌کنیم. وسیله نشانه روی را با امتداد داده شده هم راستا می‌کنیم. آنگاه زاویه‌ای که وسیله نشانه روی با راستای شمال عقربه قطب‌نما می‌سازد. به عنوان گرای آن امتداد یادداشت می‌کنیم.
شکل 7-6 ساختمان قطب‌نمای نظامی را نشان می‌دهد.
- درب قطب‌نما. صفحه‌ای آلومینیمی است که بعد از بسته شدن قطب‌نما روی آن قرار می‌گیرد. تار نازک فلزی که برای نشانه روی استفاده می‌شود وسط این صفحه قرار دارد. دو سر این تار نقاط درخشان شب‌نما را برای استفاده در تاریکی شب قرار می‌دهند. خواهید دید این تار مو در قراولروی (نشانه‌گیری) با قطب‌نما در حکم مگسگ تفنگ می‌باشد.
- خط‌کش تغییر مقیاس (اشل). این خط‌کش که عموماً برای تغییر مقیاس‌های نظامی، 1:25000 و 1:50000 درجه‌بندی می‌شود برای یافتن اندازه واقعی طول‌های روی نقشه استفاده می‌شود.
- شصتی قطب‌نما. دستگیره‌ای فلزی به شکل نیم حلقه که برای نگه داشتن قطب‌نما در دستمان انگشت شستمان را داخل آن قرار می‌دهیم. باید سعی کنیم همیشه قطب‌نما را به حالت تراز با زمین در دستمان نگه داریم.
شکل 7-6 ساختمان قطب‌نمای نظامی
- صفحه نشانه روی. این صفحه سیاه رنگ پلاستیکی از یک شکاف بالای آن و عدسی برای قرائتِ گرا در وسط آن تشکیل شده است. برای قرائت صفحة مدرج قطب‌نما این صفحه را با زاویهنگه می‌دارند و با استفاده از عدسی داخل آن گرا را قرائت می‌کنند. اگر صفحة نشانه روی را روی صفحه مدرج بخوابانیم صفحه مدرج قفل می‌شود.
- طوقه کار در شب. نوار گرد متحرکی است که محیط خارجی آن با 120 دندانه مدرج شده است. وقتی طوقه را می‌چرخانیم دندانه‌های آن با زائده‌ای که در راستای نشانه روی است تماس پیدا کرده و صدای تق‌تق می‌دهد. چون محیط دایره کمان با زاویه مرکزیاست هر دندانه طوقه یعنی هر تقه برابرخواهد بود. بر روی صفحه طوقه یک خط فسفری وجود دارد که برای کار در شب است. زاویه بین این خط و خط فسفری که از وسط عدسی روی صفحه شیشه‌ای می‌گذرد، یعنی 15 تقه است.
- صفحه ثابت شیشه‌ای. این صفحه، صفحه رویی قطب‌نما است. صفحه شیشه ای ثابتی که روی آن یک خط بنام شاخص تعبیه شده است. این خط درست در امتداد شکاف صفحه نشانه روی و تار موئی قرار دارد که در موقع گرا گرفتن هر عددی زیر شاخص باشد گرای آن امتداد است.
- صفحه مدرج. صفحه ایست متحرک که عقربه مغناطیسی روی آن قرار دارد روی این صفحه انواع تقسیم‌بندی بر مبنای واحدهای زاویه (درجه، گراد، رادیان) می‌تواند وجود داشته باشد. در قطب‌نماهای نظامی درجه‌بندی دیگری به نام میلیم وجود دارد که به آن هم اشاره می‌شود. بعضی از قطب‌نماها صفحه مدرج دیگری برای تعدیل میل یا انحراف مغناطیسی هم دارند.