گیاه و جهت‌یابی

هرچند امروزه با استفاده از سامانه‌های ناوبری، جهت‌یابی در طبیعت امری به نسبه ساده به‌نظر می‌رسد. با‌این‌حال، آگاهی به اصول جهت‌یابی در طبیعت می‌تواند کمک مؤثری به کوه‌نوردان و طبیعت‌گردان کند. کوه‌نوردان با داشتن دانش درزمینۀ انواع بادهای کوهستانی و سامانۀ بادهای غالب در مناطق مختلف، می‌توانند از این دانش، برای جهت‌یابی استفاده کنند. به‌عنوان‌ِمثال، با‌توجه‌به اینکه در منطقۀ منجیل، باد غالب با جهت شمالی می‌وزد، می‌توان به‌راحتی با دیدن درختان پرچمی، جهت جغرافیایی را شناسایی کرد. نمونه‌های مختلفی از درختان پرچمی در مناطق مختلف کوهستانی ایران یافت می‌شود که می‌توانند در جهت‌یابی به کوه‌نوردان نقش مهمی را ایفا کنند.

* درختان پرچمی (شکل تاج)

باد بیش‌وَز یا بادِ غالِب (Prevailing winds) بادی است که غالباً از جهت معینی بوزد، و وفور آن از سایر بادهای آن منطقه بیشتر باشد. بادهای غالب، به‌دلیلِ استمرار وزش در یک جهت خاص می‌توانند، اثرهای محیطی قابلِ توجه‌ای داشته باشند. یکی‌از این اثرها، شامل تأثیر آن‌ها در فرایندهای فرسایشی (سایش و انباشت) و همچنین بر گونه‌های گیاهی نام برد. یک نمونه از اثرهای بادهای غالب و شدید، درختان پرچمی هستند. درختان پرچمی نشانگر درختانی هستند که توسط باد تغییر‌شکل یافته‌اند. شکل‌های (323-2 و 324-2)، نمونه‌ای از این درختان را با شاخه‌هایی که فقط در یک سمت تنه رشد کرده، نشان می‌دهد. برف‌های وزان و بادهای خشک و سرد زمستانه، از رشد شاخه‌ها در قسمت رو به باد درخت جلوگیری می‌کنند. درختان پرچمی نشانگر سمت باد غالب شدید هستند و اثرهای افزایش شدت باد را بر درختان نشان می‌دهد. تغییرشکل شاخه‌ها توسط عواملی دیگری مانند گونه درخت و مقدار پوشش برفی که در طول زمستان بر روی شاخ و برگ درخت جمع می‌شود نیز تأثیر می‌پذیرد.

* گونه‌های گیاهی و جهت‌یابی

برخی گونه‌های گیاهی نسبت به دیگر گونه‌ها، از تأثیرپذیری بیشتری نسبت به شرایط بوم‌شناختی و محیطی برخوردارند. در این بخش یک گونۀ درخت که در رشته‌کوه‌های البرز از شرایط این‌چنینی برخوردار است معرفی می‌شود. درختان اُرس در رشته‌کوه البرز، بیشتر در دامنه‌های جنوبی با آفتاب‌گیری مناسب رشد می‌کند. انطابق مکان رویش این گونه با جهتِ ‌جغرافیایی مشخص (جنوبی، جنوب‌شرقی و جنوب‌غربی) کمک می‌کند که بتوان در شرایط گم کردن جهتِ جغرافیایی، از این پتانسیل برای جهت‌یابی استفاده کرد. اُرس یکی از زیرگونه‌های سرو است.
درخت اُرس دارای چنین ویژگی‌هایی است: درختچه یا درختى به ارتفاع تا 10 تا 20 متر. پوست شاخه‏ها زرد آجرى-‌قهوه‏اى‌شونده، قرمز قهوه‏اى‌شونده- تا صورتى تیره- قهوه‏اى. شاخه‏ها استوانه‏اى (گرد)، به ضخامت 5/0-‌1 میلی‌متر. برگ‌هاى شاخه‏ها نوک‏دار، به‌طول 5/1-‌2 میلی‌متر، برگ‌هاى شاخه‏چه‏ها نوک‏تیز، به‌طول 7/0-‌5/1 میلی‌متر، گاهى باناوى نامشخص، پوشیده از کرک‌هاى غده‏اى بیضوى باریک. مخروط‌هاى ماده تقریباً کروى (یا کروى-‌تخم‏مرغى) به‌طول 5-‌10 میلی‌متر، سرانجام ضخیم‌شده، ارغوانى- تیره، اغلب با لایه‏اى مومى به‌رنگ سبز گلمى. فلس‌ها گاهى نوک تیز. دانه‏ها 4-‌6 عدد. این گونه از نظر رنگ پوست شاخه، ضخامت شاخه‏ها و اندازۀ مخروط ماده و رنگ آن بسیار متنوع است و پراکندگی قابل‌توجهى در ایران دارد. بیشترین رویشگاه آن ارتفاعات صخره‏اى گاهى با خاک بسیار مناسب است.