چگونه می‌توان از طریق گردشگری زنانی توانمندتر ساخت؟

مفهوم توانمندسازي زنان از طريق گردشگري

در كنفرانسي كه در برلين و در ماه مارس سال 2008 ميلادي برگزار شد، سازمان جهاني جهانگردي برنامه‌اي عملياتي را براي «توانمندسازي زنان به‌وسيلۀ گردشگري» به اجرا گذاشت. هدف از اين برنامه كه از «اهداف توسعۀ هزارۀ سازمان ملل» گرفته ‌شده، كمك به فقرا (كه يكي از راه‌هاي آن، رونق گردشگري است)، حفاظت از محيط‌زيست و توانمندسازي زنان بود. گردشگري بخش مهمي از توليد ناخالص داخلي دنيا را تشكيل مي‌دهد (بيش از 10%) و تقريباً 8% از بازار اشتغال جهان در اين بخش است. 60 تا 70 درصد از افراد شاغل در بخش گردشگري را زنان تشكيل مي‌دهند. پيش‌بيني‌هايي وجود دارد كه براساس آن‌، در سال‌هاي آتي مجموع تقاضا در اين بخش، سالانه رشد بسيار زيادي را تجربه خواهد كرد. بدين ترتيب، فرصت‌هاي زيادي هم در كشورهاي توسعه‌يافته و هم در كشورهاي درحال‌توسعه در بخش‌هاي روستايي، شهري، منطقه‌اي و فرهنگي در اين زمينه وجود دارد. توسعۀ گردشگري مي‌تواند مشوقِ بسيار خوبي براي پيشرفت و درنتيجه توانمندسازي زنان باشد، امري كه برنامۀ سازمان جهاني جهانگردي را به ابزاري مناسب براي توانمندسازي زنان در اين بخش تبديل مي‌كند. علي‌رغم وجود بسياري از توافقات بين‌المللي كه به‌منظور ارزيابي و بهبود حقوق زنان ايجاد شده‌اند، صندوق جمعيت سازمان ملل متحد اعلام كرده است كه «هنوز هم احتمال فقر، سوءتغذيه و بي‌سوادي زنان بسيار بيشتر از مردان است. زنان نسبت‌به مردان معمولاً دسترسي كمتري به خدمات بهداشتي و درماني، مالكيتِ خصوصي، سرمايه، آموزش و اشتغال دارند. احتمال اينكه زنان به فعاليت سياسي بپردازند بسيار كمتر و احتمال اينكه در معرض خشونت خانگي قرار گيرند بسيار بيشتر است»؛ بنابراين، توانمندسازي زنان مي‌تواند به‌طور چشمگيري به دستيابي به برابري جنسيتي كمك كند. سازمان ملل توانمندسازي را ابزاري مهم برای دستيابي به برابري جنسيتي در نظر مي‌گيرد.

از گردشگري به‌عنوان يكي از راه‌هايي ياد مي‌شود كه مي‌تواند به دستيابي به اهداف توسعۀ هزاره كمك كند. نقطۀ قوت گردشگري اين است كه مي‌تواند از طريق كاهش فقر، حصول اطمينان از پايداري زيست‌محيطي يا بهبود آن، و ارتقاي برابري جنسيتي و توانمندسازي زنان، معيشت افراد را بهبود بخشد. هدف آخر يعني توانمندسازي، در كانون توجه پژوهشِ حاضر قرار دارد: چگونه گردشگري مي‌تواند به رسيدن به اين هدف كمك كند؟ در جهان درحال‌توسعه، كشوري وجود ندارد كه در آن زنان ازنظر حقوق قانوني، اجتماعي و اقتصادي با مردان برابر باشند. اين شكاف جنسيتي مي‌تواند بر دسترسي به منابع، قدرت سياسي، فرصت‌هاي اقتصادي و روابط قدرت و يا در اختيار گرفتن اين موارد، تأثير بگذارد. سرانجام، هزينه‌هاي اين نابرابري‌ها بر تمامي بخش‌هاي جامعه تأثيرگذار است و به همگان آسيب مي‌زند؛ بنابراين، چگونه گردشگري مي‌تواند در اين زمينه ياري‌رسان باشد؟

• افزايش قدرت و كنترل بر منابع طبيعي: زنان در كشورهاي درحال‌توسعه، معمولاً مسئول تأمين آب، غذا و سوخت و نظارت بر بهداشت و تغذيۀ خانواده هستند. به همين دليل، آن‌ها تمايل دارند تا هر آنچه دربارۀ حفظ محيط‌زيست و منابع طبيعي آموخته‌اند، در عمل به ‌كار گيرند. توسعۀ گردشگري مي‌تواند با تأكيد بر اهميت حفظ محيط‌زيست و اقدامات پايدار در اين زمينه، به‌عنوان ابزاري براي انجام اقداماتي درخصوص حفظ محيط‌زيست مطرح شود و بدين ترتيب به‌عنوان منبعي براي درآمد در نظر گرفته شود. علاوه‌بر اين، با يادگيري و بهبود تكنيك‌هاي كاشت غلات و ديگر انواع توليد، زنان مي‌توانند در بازار گردشگري به تأمين‌كنندگاني در زنجيرۀ ارزش توليد تبديل شوند.
• توانمندسازي اقتصادي: تعداد زناني كه در فقر زندگي مي‌كنند از مردان بيشتر است. در قبال انجام بسياري از كارها در خانواده‌ها و جوامع پولي پرداخت نمي‌شود و انجام دادن اين كارها غالباً برعهدۀ زنان است. اين زنان مجبورند هر روز با تبعيض در حوزۀ اقتصادي دست و پنجه نرم كنند، يا دست‌كم براي اندكي استقلال اقتصادي به‌زحمت بیفتند. كاهش شكاف ميان زنان و مردان در حوزۀ اقتصادي، مثلاً با توانمندسازي از طريق برنامه‌هايي كه وام‌هاي كوچك اعطا مي‌كنند، مي‌تواند كمك شاياني به بهبود نابرابري جنسيتي كند. گردشگري مي‌تواند از طريق ايجاد بازار جديد براي شركت‌هاي با اندازۀ كوچك و متوسط، به‌عنوان ابزاري براي توانمندسازي اقتصادي مطرح شود.
• توانمندسازي آموزشي: حدوداً دو‌سوم افراد بزرگسال بي‌سواد در دنيا، مؤنث‌اند. سطح سواد زنان ارتباط محكمي با سطوح مرگ و مير نوزادان و باروري و همچنين ميزان سواد و فرصت‌هاي اقتصادي فرزندان دارد. گردشگري مي‌تواند به‌عنوان بخشي مطرح باشد كه در آن زنان از تمامي بخش‌هاي جامعه و با سطوح سواد مختلف، تحت آموزش و تربيت براي فراگيري مهارت‌هاي مشخص مرتبط با صنعت گردشگري قرار گيرند. زنان مي‌توانند در شكل‌هاي مختلف ايجادِ كارآفريني خلاقانه مشاركت كنند، موضوعي كه از طریق آن مي‌توانند طيف وسيعي از مهارت‌ها را فراگيرند، مانند صحبت كردن به زبان‌هاي مختلف، مهارت‌هاي پذيرايي، راهنمايي گردشگران، و مديريت پروژه.
• توانمندسازي سياسي: هنوز هم در بسياري از نهادهاي اجتماعي و قانوني، تضميني براي برابري زنان و مردان وجود ندارد. اين امر بر كيفيت و بهره‌مندي زنان از حقوق اوليه و اساسي بشر؛ دسترسي به زمين و يا كنترل آن؛ اشتغال و درآمد؛ و به‌طور‌كلي مشاركت در فرايندهاي تصميم‌گيري تأثير مي‌گذارد. در حين مشاركت در پروژه‌هاي گردشگري يا مديريت آن‌ها، مي‌توان با شركت دادن زنان در برنامه‌ريزي و فرايندهاي سازماني و يا فراهم كردن مجالي براي فعاليت زنان، اين مشكل را برطرف كرد. گردشگري مي‌تواند زنان را به‌کمک دادن قدرت و كنترل بيشتر بر آنچه در جامعه و معيشت آنان مي‌گذرد توانمند سازد.