طبقه‌ بندی نقشه‌ ها

طبقه‌بندی نقشه‌ها در تمامی دنیا یکسان نیست و طبقه‌بندی‌های مختلفی در مورد نقشه‌ها وجود دارد. بطور کلی نقشه‌ها را بشرح زیر طبقه‌بندی می‌نمایند.

* طبقه‌بندی از نظر مقیاس       * طبقه‌بندی از نظر دقت

* طبقه‌بندی از نظر روش تهیه         * طبقه‌بندی از نظر کاربرد

* طبقه‌بندی از نظر گونه (شکل)

1- طبقه‌بندی از نظر مقیاس:

نقشه‌ها معمولاً از نظر‌این نوع طبقه‌بندی (مقیاس) طبق انجمن بین‌المللی کارتوگرافی (ICO) به شرح زیر طبقه‌بندی می‌گردد.

الف) نقشه‌های مقیاس بزرگ:‌ این نقشه‌ها بزرگتر از  می‌باشند.

این نقشه‌ها کارایی بسیار خوبی دارند و جزئیات عوارض زمین را نشان می‌دهند و در طرح‌های عمرانی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.

ب) نقشه‌های مقیاس متوسط: مقیاس‌این نقشه‌ها از  تا  می‌باشد. ‌این نقشه‌ها به عنوان پایه و برای مطالعه طرح‌های عمرانی بکار گرفته می‌شوند نقشه‌های  سراسری‌ایران در 3350 برگ تهیه شده و هر نقشه 15 دقیقه عرض و طول جغرافیایی را شامل می‌شود.

ج) نقشه‌های مقیاس کوچک: مقیاس‌این نقشه‌ها کوچکتر از  می‌باشند.‌این نقشه‌ها بدلیل کوچک بودن مقیاس از نظر اندازه و جزئیات دقیق نبوده و دارای شمای کلی از یک منطقه بزرگ می‌باشد.

نقشه‌های  سراسری‌ایران در 134 برگ تهیه شده است و هر نقشه 5/1 درجه طولی و 1 درجه عرض جغرافیایی را شامل می‌شود.

د) نقشه‌های خیلی کوچک: مقیاس‌این نقشه‌ها از کوچکتر از  می‌باشد.

این نقشه‌ها بسیار کوچک بوده و منطقه وسیعی را تحت پوشش، اما اطلاعات محدودی را ارائه می‌نماید.

نکته: هرچه عدد مخرج کسر کوچکتر باشد، نقشه بزرگتر و دقت آن بیشتر خواهد بود.

هرچه عدد مخرج کسر بزرگتر باشد نقشه کوچکتر و دقت آن کمتر خواهد بود.

2. طبقه‌بندی نقشه‌ها از نظر دقت:

این نوع طبقه‌بندی خود بشرح زیر دسته‌بندی می‌گردد.

الف) نقشه‌های دقیق:

نقشه‌هایی هستند که در اندازه‌گیری و محاسبات لازم اشتباهی رخ نداده و با نهایت دقت ترسیم شده‌اند و امروزه دقیق ترین نقشه‌ها توسط کامپیوتر ترسیم می‌شود.

ب) نقشه‌های نیمه‌دقیق:

نقشه‌هایی هستند که از لحاظ ترسیمی فاقد اشکال بوده اما هنگام برداشت و اندازه‌گیری دقت کافی بعمل نیامده است.

ج) کروکی:

اندازه‌گیری در‌این نقشه‌ها دقیق نبوده و در ترسیم، نکات گرافیکی در آنها رعایت نشده است.

3. طبقه‌بندی نقشه‌ها از نظر روش تهیه:

این نوع طبقه‌بندی خود بشرح زیر دسته‌بندی می‌گردد.

الف) نقشه‌های پایه (مبنا)

نقشه‌هایی هستند که بعضاً می‌توانند برای تهیه نقشه‌های موضوعی مورد استفاده قرار گیرند و نقشه‌های توپوگرافی نوعی از نقشه‌های پایه هستند که به دو روش تهیه می‌شوند.

* فتوگرامتری که اسناد و مدارک لازم برای تهیه عکس‌های هوایی می‌باشد.

* مستقیماً از روی زمین و به کمک نقشه‌برداری زمینی صورت می‌گیرد.

ب) نقشه‌های مشتقه:

نقشه‌هایی هستند که به لحاظ روش تهیه معمولاً از کوچک کردن نقشه پایه یا نقشه موجود قابل دسترس تهیه می‌شوند مانند (نقشه  ‌ایران که از نقشه‌های  تهیه می‌شوند).

ج) نقشه‌های تألیفی:

برای تهیه نقشه‌های کوچک و متوسط از منطقه‌ای که مورد نظر است باید از نقشه‌های مختلف و قابل دسترس و یا اسناد و مدارک آماری استفاده نمود.

4. طبقه‌بندی نقشه‌ها از نظر کاربرد:

نقشه‌ها از نظر کاربرد به دو دسته نقشه‌های عمومی و نقشه‌های نظامی تقسیم می‌شوند.

الف) نقشه‌های عمومی:

مقیاس‌این نوع نقشه‌ها کوچکتر از 000/1:1000 می‌باشد.

این نقشه‌ها بیشتر از نوع جهان‌نما بوده و وضع جغرافیایی مناطق وسیعی از سطح زمین را مشخص می‌کنند.

ب) نقشه‌های نظامی:

‌این نقشه‌ها خود به سه دسته تقسیم می‌شوند و عبارتند از:

1) نقشه‌های استراتژیکی:

این نقشه‌ها شبیه نقشه‌های عمومی بوده ولی از نظر رسم مرزها و سواحل – وضعیت راه‌ها – رودخانه‌ها – شهرها از دقت بیشتری برخوردار بوده و از نظر نظامی در طرحریزی‌های کلی بکار می‌روند و مقیاس آنها از 000/1:100 تا 000/1:600 می‌باشد.

2) نقشه‌های استراتژیکی تاکتیکی:

در‌این نقشه‌ها ارتفاعات بوسیله خطوط منحنی میزان با رنگ قهوه‌ای مشخص می‌شود دقت‌این نقشه‌ها از نقشه‌های استراتژیکی بیشتر بوده و در امور تاکتیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد و‌این نقشه‌ها به نقشه‌های عملیات مشترک نظامی معروفند و مقیاس آنها از 000/1:75 تا 000/1:250 می‌باشد.

3) نقشه‌های تاکتیکی:

نقشه‌هایی هستند که بمنظور عملیات نظامی و با دقت زیادی تهیه می‌شوند و مقیاس آنها 1:75000 و بزرگتر می‌باشد که نقشه استاندارد و متداول آن با مقیاس 000/1:50 تهیه می‌گردد.

نکته: طبقه‌بندی نقشه‌های نظامی از نظر مقیاس با سایر نقشه‌ها متفاوت بوده و به شرح زیر طبقه‌بندی می‌گردند.

مقیاس کوچک                           (small scale)

این نقشه‌ها دارای مقیاس 000/1:1000 و کوچکتر تهیه می‌شوند و نوع استاندارد آن 000/1:1000 می‌باشد.

مقیاس متوسط                        (Medium scale)

این نقشه‌ها دارای مقیاس بزرگتر از 000/1:1000 و کوچکتر از 75000/1 هستند و نوع استاندارد آن 000/1:250 می‌باشد.

مقیاس بزرگ                           (Large scale)

این نقشه‌ها دارای مقیاس 1:75000 و بزرگتر هستند که مقیاس استاندارد آن 000/1:50 می‌باشد.

5. طبقه‌بندی نقشه‌ها از نظر گونه / شکل / نوع / محتوا

الف) نقشه‌های مسطحاتی (پلانیمتری): planimetric maps

نقشه‌هایی هستند که فقط موقعیت مسطحاتی عوارض زمین (طول و عرض) را نشان می‌دهند و چون ارتفاع را نشان نمی‌دهند، لذا فاقد خطوط منحنی میزان می‌باشند.

ب) نقشه‌های توپوگرافی (نشان‌دهنده پستی و بلندی) Toppgraphical maps

نقشه‌هایی هستند که علاوه بر موقعیت مسطحاتی، ارتفاع عوارض زمین را با بهره‌گیری از خطوط منحنی میزان نشان می‌دهند.

نکته: مبنای ارتفاعات از سطح آب‌های آزاد محاسبه می‌گردد.

ج) موازئیک عکس‌های هوایی               photo mosaic

از کنار هم چیدن تعدادی عکس هوایی بدست می‌آید، و معمولاً فاقد  اطلاعات حاشیه‌ای و توضیحات متن است و بهره‌برداری از آن مستلزم تجربه و آگاهی از فنون عکس‌خوانی هوایی می‌باشد.

د) نقشه عکسی (فتو مپ)                   photo map

نقشه‌هایی هستند که از کنار هم چیدن عکس‌های هوایی بوجود می‌آیند و علاوه بر اطلاعات حاشیه‌ای، متن آن دارای شبکه‌بندی و نام عوارض می‌باشد.

هـ) نقشه‌های موضوعی / ویژه / تماتیک

نقشه‌هایی هستند که برای مقاصد خاصی تهیه می‌گردند و دارای تنوع بسیار زیادی هستند و نقشه‌های معمولی یا پایه را می‌توان با افزودن سایر اطلاعات موردنظر استفاده کننده و با بهره‌گیری از علائم و نشانه رنگ‌ها به نقشه‌های موضوعی (ویژه) تبدیل نمود و عبارتند از:

نکته: نقشه‌های موضوعی اصولاً از نوع مسطحاتی یا توپوگرافی می‌باشند. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.