حدود و قلمرو جغرافیای گردشگری

حدود و قلمرو جغرافیای گردشگری

جغرافیای گردشگری روابط انسان را با محیط، به‌‌هنگام اوقات فراغت، مطالعه می‌‌کند. فعالیت‌‌های گردشگری و مسافرت‌‌ های داخلی و خارجی بخشی از فعالیت‌‌های انسانی را تشکیل می‌‌دهند و با اقتصاد ملی کشورها پیوند می‌‌خورند. از طرفی، محل استفاده از اوقات فراغت و تعطیلات، شکل سالم‌‌سازی جسم و روح به خود می‌‌گیرد و در این رابطه، از جغرافیای پزشکی تأثیر می‌‌پذیرد.

انسان و خصوصیات حیاتی وی، محیط پیرامونی را، بر پهنۀ زمین شکل می‌‌دهد و بنابراین، پیکرۀ زمین محور مطالعات جغرافیایی است. ازاین‌‌ رو، تغییراتی که در پیکرۀ زمین به وجود می‌‌آید، ناشی از نقشی است که درنتیجۀ رفتارهای گوناگون انسان ایجاد می‌شود و تجزیه و تحلیل تغییرات ناشی از ایفای این نقش‌‌ها و رفتارهای انسانی، جزء مهم‌‌ترین وظایف مطالعات جغرافیایی هستند.

جغرافیای گردشگری بخشی از جغرافیای اوقات فراغت است که محل گذران انسان در ابعاد جغرافیایی وسیع‌‌ تری قرار می‌‌گیرد و به زمان بیشتری نیازمند است. با توجه‌‌ به آن‌ چه گفته شد، انسان و گروه‌‌های اجتماعی به‌‌وجود‌‌ آورندۀ اصلی تغییرات مکان‌های و شکل‌‌دهندگان پیکره‌‌هایی هستند که بر پهنۀ زمین به وجود می‌‌آیند. تداوم مراحل تغییرات مکانی نیز به دست انسان صورت می‌‌گیرد. جغرافیای انسانی، علم بررسی اشکال مختلف مکانی سازمان‌‌یافته و مراحل مکانی است که درنتیجۀ ایفای نقش و گروه‌‌های اجتماعی شکل گرفته‌‌‌‌اند. به عبارت دیگر، آن‌چه در چهارچوب روابط انسان با محیط یا مکان پیرامون وی به وجود می‌‌آید، موضوع مطالعه‌‌ای برای جغرافیای انسانی است. هر کدام از نقش‌‌های اساسی انسان، به‌‌عنوان بخشی از قالب کلی جغرافیا، می‌‌تواند مورد بررسی قرار گیرد و مطالعه دربارۀ چگونگی اجرای نقش استراحت و فراغت از کار، خود‌‌به‌‌خود از وظایف جغرافیای گردشگری محسوب می‌شود.

بنابراین، مطالعۀ جغرافیای گردشگری از وظایف علم جغرافیاست و باتوجه‌‌به جنبۀ کاربردی آن، پایه و اساس منطقی پیدا می‌‌کند. استراحت و گذران اوقات فراغت جزء نقش‌‌های اساسی انسان است و انسان برای انجام آن، نیازمند فضا و مکان جغرافیایی است؛ فضا و مکان جغرافیایی تحت تأثیر نقش استراحتی انسان دست‌‌خوش تغییر و دگرگونی می‌‌شود و به این ترتیب، با اجرای چنین نقشی، رابطۀ مستقیمی بین انسان و محیط برقرار می‌‌شود که موجب پیدایش پدیده‌‌های گوناگون می‌‌شود. استفاده از تعطیلات برای مسافرت به مکان‌‌های مذهبی، بازرگانی، تفریحی، بهداشتی، بررسی عوامل مختلف طبیعی را به همراه دارد و این‌‌جاست که جغرافیای گردشگری این وظیفه را به‌‌عهده می‌‌گیرد، چراکه میان وقت‌‌گذرانی انسان در هوای آزاد و محیط طبیعی او رابطۀ محکمی وجود دارد و محیط‌‌های طبیعی خاص، تفریحات و امکانات ویژه‌‌ای خلق می‌‌کنند که با امکانات گردشگری نواحی دیگر تفاوت دارد. بنابراین، مطالعات پدیده‌‌های ناشی از روابط انسان و محیط، پیرامون ایفای نقش استراحتی انسان و فعالیت‌‌های مربوط به آن در ابعاد مختلف زمانی و مکانی، باتوجه‌‌به شرایط سیاسی، اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جوامع، قلمرو جغرافیای گردشگری را مشخص می‌‌سازد.

تعاریف و مفاهیم جغرافیای گردشگری

جغرافیای گردشگری عبارت است از مجموعۀ تأثیرات و روابط متقابلی که درنتیجۀ حضور موقت و گذران اوقات فراغت فردی و گروهی افراد غیرمحلی از یک طرف و محیط پیرامون از طرف دیگر، به وجود می‌‌آید. این تعریف نه‌‌تنها ‌‌جنبه‌‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جریان گردشگری را نفی نمی‌‌کند، بلکه سعی می‌‌کند اساس پیدایش آن را باتوجه‌‌به عوامل جغرافیایی، اعم از عوامل طبیعی یا انسانی توجیه و علل ظهور آن را بیان کند، تا از این طریق، یعنی با شناخت آگاهانه‌‌ای، به تجزیه و تحلیل یک جریان گردشگری پرداخته و اثرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را، نه‌‌تنها در یک مقطع زمانی، بلکه با استفاده از این دیدگاه، چشم‌‌انداز آتی آن را نیز مجسم سازد.

در فاصلۀ دو جنگ جهانی، کم‌‌وبیش مطالعاتی دربارۀ گردشگری و اثرات اقتصادی آن به عمل آمد، به‌‌ویژه ازنظر تغییراتی که در چشم‌‌انداز طبیعی می‌‌توانست به وجود آورد. بدین ترتیب، مناطق دارای جاذبه‌‌های گردشگری، توجه جغرافی‌‌دانان و اقتصاددانان را به خود جلب کردند و در‌‌این‌‌باره، تحقیقات منطقه‌‌ای نسبتاً وسیعی انجام گرفت. در این فاصله، مطالعات جغرافی‌‌دانان امریکایی و اروپایی دامنۀ پژوهش‌‌های جغرافیایی در این زمینه را وسعت بخشیدند، به‌‌ویژه در ایالات متحدۀ آمریکا، مفاهیم جدیدی نظیر اوقات فراغت (Leisuretime) و استراحت (Recreation) وارد ادبیات جغرافیایی شدند و مجلات جغرافیایی نیز کم‌‌و‌‌بیش مقالاتی در این‌‌باره منتشر کردند .از پیشقدمان مطالعات جغرافیای گردشگری درآمریکا می‌‌توان از مک‌‌کوری، استفن جونز و رابرت برون نام برد که با مطالعات ناحیه‌‌ای خود، روند جدیدی را در بررسی‌‌های جغرافیایی آمریکا ایجاد کردند.