بخشی از کتاب اکوتوریسم با تأکید بر مدل فرکتال
مقدمه
ازآنجایی‌که ایران، دارای اقلیم خشک و نیمه‌خشک است، انتظار می‌رود که چشم‌اندازهای زیستی آن نیز برگرفته از این اقلیم باشد، اما مجموعه‌ای از چین‌خوردگی‌های دوران‌های اول، دوم و سوم زمین‌شناسی موجب شده تا یکی از بلندترین فلات‌های دنیا باشد.
علاوه‌بر آن، با وجود دو رشته‌کوه مرتفع و وسیع البرز و زاگرس، که دارای بیش از 30 قله مرتفع‌تر از بلندترین قله‌های اروپا و آمریکا هستند، در دل یک منطقه‌ی خشک و بیابانی، مجموعه‌ای از چشم‌اندازهای کوهستانی و جنگلی با شرایط اقلیمی معتدل و حتی همراه با یخچال‌های دائمی به وجود آمده است. از این رو می‌توان گفت وجود این تنوع جغرافیایی علاوه‌بر فراهم کردن شرایط مناسب برای زیست‌گونه‌های متفاوت گیاهی و جانوری، موجب ایجاد تنوع فرهنگی و قومی، آداب و سنن، زبان، موسیقی، پوشاک و نحوه‌ی زیست در بین مردمان این دیار نیز شده است.
بازمانده‌‌های جنگل‌های هیرکانی در شمال غرب مازندران که مربوط به 10.000 سال پیش است، بیابان‌ها و کویرها با مناظر بدیع، وهم‌انگیز و بی‌همتا مانند کلوت‌ها در حاشیه‌ی غربی بیابان لوت که به بزرگ‌ترین شهر کلوخی جهان مشهور است، تالاب‌های بین‌المللی (مانند شبه‌جزیره‌ی میانکاله و خلیج گرگان، دریاچه‌ی پریشان در فارس و…)، غارها، آبشارها، چشمه‌های آب‌معدنی، روستاهایی با جاذبههای طبیعت‌گردی ویژه مانند کندوان، ماسوله و روستای سر آقا سید (در چهار‌محال‌و‌بختیاری) و بالاخره وجود مردم‌شناسی، اقوام گوناگون با فرهنگ‌های خاص، شعر و موسیقی، آداب و سنن و… کوچ‌نشینان و جوامع ایلی همه‌و‌همه از جاذبه‌ها و ظرفیت‌های بی‌نظیر طبیعت‌گردی (اکوتوریسم) ایران و برخی از آن‌ها از قطب‌های بین‌المللی اکوتوریسم جهان، به شمار می‌روند.
همچنین ایران به‌دلیل برخورداری از چهار فصل کامل، یکی از پنج کشور بهره‌مند از تنوع زیستی کامل و جاذبههای طبیعت‌گردی شناخته شده است. افزون بر این، ایران با دارا بودن بزرگ‌ترین دریاچه‌ی جهان در شمال کشور، خط ساحلی 1200 کیلومتری با خلیج فارس، 50 دریاچه در داخل کشور که از میان آن‌ها، 18 دریاچه در شمار دریاچه‌های کنوانسیون بین‌المللی رامسر قرار دارند و نیز دریاچه‌ی ارومیه، به‌عنوان یکی از 59 ذخایر زیستی کره‌ی زمین شناخته شده است که البته با سرعت گرفتن روند تخریب جنگل‌ها و خشک شدن دریاچه‌ها، امروزه کشور در حفظ منابع ارزشمند و میراث طبیعی خود با مشکل روبه‌رو شده است و امید است با از بین رفتن سوء‌مدیریت‌های موجود در این زمینه، تمامی این موارد برطرف شوند.
علاوه‌بر موارد یادشده، که خود نیاز به شرح کامل جزئیات دارند، مناطق حفاظت‌شده، پارک‌های ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و آثار ملی طبیعی کشور نیز جزء جاذبههای اکوتوریستی هستند. درنهایت باید اذعان کرد که جاذبههای طبیعت‌گردی و آثار اکوتوریستی ایران، اعم از شناخته‌شده و ناشناخته، فراوان و بی‌شمارند و مزایای اکوتوریسم بدان جهت که پایبندی به اخلاق زیست‌محیطی ایجاد کرده و به حفظ و حراست از زیست‌بوم می‌پردازند، به گستره و ابعاد گردشگری، مساحت کشور و بخش‌های مرتبط اقتصادی بستگی دارند؛ ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که اکوتوریست‌ها، بیش از سایر گردشگران، پذیرای شرایط متفاوت از میهن خود هستند و شرایط متفاوت ممکن است شرایط محلی، سنت‌ها، غذاها و فعالیت‌های گوناگون (از گردش و پیاده‌روی گرفته تا اکتشافات و بررسی جاذبههای طبیعی مقصد) را در بر گیرد.
همچنین توسعه‌ی اکوتوریسم میتواند با ایجاد فرصتهای شغلی، منافع اقتصادی بی‌شماری را به‌طور مستقیم متوجه مردم بومی کشورها کند و در این خصوص امکانات ایجاد کاربری اقتصادی برای افراد در حرفه‌های مرتبط با این صنعت و نیز چشم‌اندازهای طبیعی و درنتیجه تأمین اعتبارات لازم به‌منظور حفظ آن‌ها فراهم می‌شود. اکوتوریست‌ها غالباً دارای گرایش زیست‌محیطی هستند و می‌توانند در پالایش و حفاظت از محیط زیست، و گسترش فرهنگ زیست‌محیطی در بین مردم جوامع، نقش مؤثری ایفاء کنند. این فصل به معرفی برخی از جاذبههای اکوتوریسمی ایران می‌پردازد.
کویر لوت یا دشت لوت از زیباترین مناطق طبیعی ایران است که در جنوب شرق کشور قرار دارد. یکی از جاذبههای طبیعی میراث جهانی یونسکو در ایران، دشت لوت است. جالب است بدانید که این منطقه یکی از گرم‌ترین نقطه‌های زمین محسوب می‌شود. بیابان لوت بیش از 40 هزار کیلومترمربع مساحت دارد و در میان استان‌‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی واقع شده است.
شکل 3-1: دشت لوت (مؤسسه‌ی الی گشت)
کویر مرنجاب در شمال شهرستان آران و بیدگل در استان پهناور اصفهان واقع شده است که از شمال به دریاچه‌ی نمک آران و بیدگل، از شرق به کویر بند ریگ و پارک ملی کویر، از غرب به کویر مسیله و دریاچه‌های نمک حوض سلطان و حوض مره و درنهایت به شهرستان آران و بیدگل از سمت جنوب منتهی می‌شود. این کویر که در قلب بیابان‌های مرکزی ایران قرار دارد در دل خود یک کاروانسرای بسیار زیبا به‌نام مرنجاب دارد. این کاروانسرا یکی از 999 کاروانسراهایی است که شاه‌عباس صفوی در ایران ساخته است.
شکل 3-2: کویر مرنجاب، آران و بیدگل (مؤسسه‌ی الی گشت)
کویر ورزنه یا کویر خارا، مکانی بکر و زیبا و در فاصله‌ى ١١٠کیلومترى اصفهان است. ورزنه از شهرهای مرکزی ایران و از توابع بن رود اصفهان است. با قدم گذاشتن در این کویر بی‌انتها و تماشای عظمت آن می‌توانید پی ببرید که چرا کویر ورزنه یکی از زیباترین مناطق طبیعی ایران محسوب می‌شود. این کویر منطقه‌ای عالی برای تماشای ستارگان درخشان و لذت بردن از هوای پاکیزه است.
شکل 3-3: کویر ورزنه، اصفهان (مؤسسه‌ی الی گشت)
یکی از جزیره‌های زیبا در هرمزگان که مجموعه‌ای از زیبایی‌های منحصر‌به‌فرد را در خود جای داده است جزیره‌ی زیبای قشم است. غار نمکی جزیره‌ی قشم را می‌توان یکی از جاذبههای بی‌همتای این جزیره دانست. این غار به‌طول بیش از 6 هزار و 400 متر، دومین غار طولانی جهان به شمار می‌آید. غار نمکدان در فاصله‌ی 2 کیلومتری از ساحل قرار گرفته است. نمک‌هایی که از این غار نمکدان استخراج می‌شوند خاصیت دارویی دارند و از آن‌ها به‌عنوان نمکی برای علم طب استفاده می‌شود. نمک‌های درون این غارها از منیزیم تشکیل شده‌اند. با توجه به تحقیقات و بررسی‌هایی که زمین‌شناسان انجام داده‌اند، این غار یکی از طولانی‌ترین غارهای نمک جهان است. در کف این غار، جریان‌هایی از آب‌نمک قابل مشاهده است که منظره‌ی فوق العاده‌ای را پدید آورده‌اند. رطوبت هوای جزیره و نفوذ آب در غارها سبب چکیده شدن آب نمک اشباع‌شده بر بدنه‌ی قندیل‌ها و به وجود آمدن پیوسته‌ی این قندیل‌ها می‌شود. جریان آب در دل کوه نمکدان یک جریان دائمی زیرزمینی است و راه را به خارج از این غار می‌گشاید. در ورودی این غار، حوضچه‌ای طبیعی به رنگ سفید وجود دارد که آبی که از دل این غار بیرون می‌آید درون آن جمع می‌شود و به‌صورت یک چشمه‌ی نمک در دامنه‌ی کوه جلوه‌گری می‌کند. این چشمه در تمام طول سال جریان دارد و در بخش‌های داخلی این غار نیز جریان آب قابل مشاهده است. در بعضی مواقع، آب‌نمک موجود در غار همانند آینه تصاویر را منعکس می‌کند و این خود منظره‌ای زیبا و بی‌نظیر در این منطقه به وجود می‌آورد. بستر اصلی این چشمه، رنگی سرخ دارد و می‌توان رسوبات را در آن مشاهده کرد. رسوباتی که در این منطقه به وجود آمده‌اند نیز حاوی ترکیبات اکسید آهن و به‌‌خصوص هماتیت هستند. برای ادامۀ مطالعه، به کتاب مراجعه کنید.