تعریف لکه

اثر مواد مختلف روی بافت پارچه را لکه می‌نامند.

لکه‌ها

لکه‌ها یکی از گرفتاری‌های بزرگ در واحد خانه‌داری و لاندری هتل است. وجود آن‌ها در هر محلی اجتناب‌ناپذیر بوده و مهارت و استادی واحد خانه‌داری با از بین بردن انواع لکه‌ها از منسوجات مورد قضاوت قرار می‌گیرد. روند از بین بردن لکه‌ها، لکه‌بری نامیده می‌شود.
وسایل مناسب لکه‌بری را می‌توان با قیمت‌های مناسب خریداری کرد، طرز کار و سرعت آن‌ها در عمل به اندازه‌ای است که علاوه بر از بین بردن لکه‌ها ظاهر بسیار آراسته‌ای در حد استانداردهای موجود به‌وجود می‌آورد که می‌تواند پاسخگوی هزینه‌های آن باشد.

طبقه‌بندی لکه‌ها

به‌طور کلی لکه‌ها از لحاظ عملکرد روی منسوجات به سه دسته تقسیم می‌شوند که به سادگی می‌توان آن‌ها را تشخیص داد:

1. لکه‌‌های جذبی؛

2. لکه‌‌های غیرجذبی (چسبنده)؛

3. لکه‌‌های رسوب‌کننده.

1. لکه‌های جذبی: این لکه‌ها به وسیله مواد کثیف به وجود می‌آیند دوام چندانی ندارند و به آسانی در الیاف پارچه نفوذ می‌کنند. از بین بردن آن‌ها دشوار نیست، مگر در مواردی که با مقداری شکر و شربت مخلوط شده باشد. تمام نوشابه‌ها، آب میوه‌ها، جوهرها، چای، قهوه و داروهایی مثل شربت دارویی، بخشی از مواد ایجادکنندۀ این لکه‌ها هستند.
2. لکه‌های غیرجذبی (چسبنده): این لکه‌ها از مایعاتی به وجود می‌آیند که به داخل الیاف نفوذ نکرده و در سطح باقی می‌مانند. مانند انواع گوناگون رنگ‌ها، قیر، موم، لاک و گریس، گِل، چسب و مواد صمغی.
3. لکه‌های رسوب‌کننده: لکه‌های رسوب‌کننده از مواد غلیظی تشکیل شده‌اند که در پارچه نفوذ نمی‌کنند (رنگ روغن، سس مایونز و ...).
پاک کردن لکه‌ها و زنگ فلزات
1. لکه‌های چرب: این نوع لکه‌ها توسط مواد آلی به ویژه تترا کلرید کربن پاک می‌شود.
2. لکه‌های مقاوم: این نوع لکه‌ها را از طریق واکنش شیمیایی می‌توان از بین برد. مانند لکۀ ید که توسط تیوسولفات یا لکۀ زنگ آهن که توسط اسید اکسالیک (اگزالیک) پاک می‌شود.
3. لکه‌های مربوط به کپک و زنگ گیاهی: این نوع لکه‌ها را با استفاده از پروکسید هیدروژن و هیپوکلریت سدیم که قارچ به وجود آورندۀ لکه را می‌کشند، می‌توان از بین برد. از هیپوکلریت سدیم نباید برای لکه‌بری پارچه‌های پشمی استفاده کرد، زیرا با اتم‌های نیتروژن زنجیرۀ پپتیدی پشم واکنش می‌دهد.
برای شناخت لکه‌ها از روش‌های زیر می‌توان استفاده کرد:
1. رؤیت کردن: با این روش طبقه‌بندی لکه‌ها به صورت جذبی، غیرجذبی یا رسوب‌کننده به آسانی امکان‌پذیر است.
2. بوییدن: بعضی از لکه‌های بودار را مانند عطر، ادکلن، مواد ضدعفونی‌کننده و ... را می‌توان از بوی آن‌ها تشخیص داد.
3. تشخیص رنگ: تعداد‌ی از لکه‌های رنگی که به شناخت لکه‌ها کمک می‌کند، عبارتند از:
رنگ زرد روشن که معمولاً نشان‌دهندۀ لکه‌های ناشی از دارو است؛
رنگ قرمز می‌تواند از جنس جوهرها، رنگ‌ها و مواد رنگی باشد؛
رنگ آبی می‌تواند از جنس رنگ‌ها، جوهرها و مواد رنگی باشد؛
رنگ سیاه می‌تواند از قیر، جوهرها و رنگ‌های روغنی باشد؛
رنگ سبز نشان از اثر جوهر، رنگ‌ها و مواد رنگی است.
4. احساس: احساس می‌تواند در شناخت مبدأ لکه‌ها کمک شایانی کند. برای مثال، سختی لکه‌ها نشان‌دهنده وجود روغن‌های اکسیدشده، روغن جلا، شکر و نشاسته است. رنگ شکر و نشاسته در موقع خراشیدن لکه‌ها سفید می‌شود.
5. محل لکه: محل لکه می‌تواند به یافتن علت مشکلات به وجود آمده کمک کند. برای مثال، لکه‌های ‌عطر معمولاً روی لباس‌ها و زیر بغل ایجاد می‌شود.

نکته اساسی در لکه‌بری، سرعت عمل است باید به تما‌می‌ کارکنان خانه‌داری و میزبانان سالن‌ها در مورد لکه‌ها آموزش‌های ابتدایی را داد. این کارمندان باید بدانند هرچه زودتر لکه ریخته شده را پاک کنند، لکه‌بری آسان‌تر است. توصیه می‌شود مدیر خانه‌داری دستورالعملی برای پاک کردن انواع لکه‌ها از روی انواع فرش‌ها و کف‌پوش‌ها و دیوار پوش‌های هتل خود تهیه کرده و در دسترس خانه‌داران قرار دهد. میزبانان سالن‌ها باید بدانند در صورت ریزش لکه در صورت امکان خانه‌داری را خبر کنند یا اقدامات اولیه (برداشتن مواد از روی لکه یا قرار دادن جاذب روی آن) را انجام دهند تا در زمان مناسب لکه‌بری کامل انجام شود.

سه نکته اصلی در لکه‌بری
1- جنس لکه؛
جنس پارچه؛
رنگ پارچه.
موضوع لکه‌گیری بسیار گسترده است. سعی ما بر این بوده که خلاصه‌ای از این مبحث را برای شما بیان کنیم.

لکه‌برها

لکه‌برها حلال‌های قوی هستند که لکه‌ها را در خود حل ‌می‌کنند و از این طریق باعث پاک شدن آن‌ها می‌شوند. بسیاری از لکه‌برها موادی هستند که در خانه وجود دارند و از آن‌ها به عنوان ضدعفونی‌کننده و پاک‌کننده استفاده ‌می‌شود.
آب و صابون بسیاری از لکه‌های تازه را از بین ‌می‌برد و بسیاری از لکه‌ها را نیز کم‌رنگ کرده که راحت‌تر پاک می‌شوند. برای لکه‌هایی مثل تخم‌مرغ، خردل، خون تازه، شیر و شیرینی ابتدا باید آن‌ها را با آب و صابون شسته و سپس از لکه‌برها استفاده کرد. بهتر است از آب و صابون برای لکه‌های میوه استفاده نکنیم، زیرا ممکن است لکه را مقاوم کند.

لکه‌بر نانو

نوع جدیدی از لکه‌بر‌ها است که بافت آن ژله مانند و به شکل خودکار است. طریقه استفاده از آن به این صورت است که قبل از خیس کردن محل لکه ماده ژله‌ای را روی محل مورد نظر مالیده و کاملاً محل لکه با مواد آغشته می‌شود، سپس آبکشی انجام می‌شود.
در ادامه پاره‌ای از ترکیب‌های مخصوص برای زدودن انواع لکه‌ها پیشنهاد ‌می‌شود:

محلول‌های پاک‌کننده

برای لکه‌بری باید به موارد زیر توجه کرد:
1. لکۀ ایجاد شده باید بلافاصله از روی پارچه زدوده شود. گذشت زمان لکه‌بری را مشکل یا غیرممکن می‌کند؛
2. نوع لکه باید مشخص باشد، چون دومین شرط در لکه‌بری شناخت نوع آن است، زیرا هر لکه به طریق خاصی زدوده می‌شود؛
پاک کردن لکه تازه راحت‌تر و ساده‌تر است. دشمن دتاشور (Detacheure) لکه‌های قدیمی نامعلومی است که علاوه بر آن که پوشاک را لک می‌کند باعث ضایع شدن تاروپود پارچه نیز می‌شود. (هنگام تحویل پوشاک از مراجعه‌کننده بخواهید روی ورقۀ کاغذ تاریخ و نوع لکه را مثلاً لکه قهوه، سس گوجه‌فرنگی، جوهر یا انواع دیگر را نوشته و روی پوشاک بگذارید، اگر قبلاً سعی کرده که لکه را پاک کند، قید شود مثلاً در 19 اکتبر، نوع لکه جوهر، سعی شده با آب پاک شود).
3. محل لکه را روی یک پارچه کتان سفید که چندبار آن را تا زده‌اید، قرار دهید. قبل از لکه‌بری سعی کنید، روی پوشاک را با توجه به نوع لکه با ماهوت (پاک کن) بُرس بکشید تا از این طریق مطمئن شوید که سطح لکه تمیز است؛
4. از محلول ضدلکه فقط برای همان لکه ایجاد شده استفاده کنید. برای هر لکه با توجه به جنس پارچه و نوع لکه ‌باید از مادۀ پاک‌کننده مخصوص همان لکه و همان پارچه استفاده شود؛
5. پوشاک گرد و خاکی را قبل از لکه‌بری گردگیری و سپس لکه‌بری کنید، در غیر این‌صورت جای لکه‌بری به‌صورت کناره‌ای کم‌رنگ باقی خواهد ماند؛
6. هرگاه نشانه‌هایی حاکی از ممنوعیت شست‌وشو، روی برچسب باشد، به هیچ‌وجه لکه‌بری را با آب انجام ندهید؛
7. تکه پارچه‌ای که برای لکه‌بری مصرف می‌کنید باید حتماً هم‌رنگ پارچه پوشاک بوده و از الیاف شیمیایی نباشد؛
8. قبل از لکه‌بری پوشاک رنگارنگ ابتدا امتحان رنگ را انجام دهید؛
(به قسمت توی لباس (پائین دامن و... سر آستین) کمی محلول لکه‌بری مالیده و با تکه پارچه‌ای سفید رویش بمالید تا معلوم شود که آیا این پارچه رنگ پس می‌دهد یا خیر؟)؛
9. پوشاک را پشت و رو کرده، ابتدا لکه را از پشت پارچه پاک و سپس پوشاک را از قسمت رو لکه‌بری کنید. حرکات دست باید از اطراف لکه به طرف مرکز لکه صورت گیرد و آهسته باشد؛
10. لکه‌بری پارچه‌های خیلی ظریف را حتماً با محلول لکه‌بری رقیق انجام دهید. (برای رقیق کردن محلول لکه‌بری از آب مقطر استفاده کنید).
پس از رعایت نکات فوق‌الذکر و حصول اطمینان، لباسی را که باید لکه‌بری شود، روی پارچه سفیدی که رطوبت را خوب جذب می‌کند پهن کنید، چنانچه پوشاک دارای آستر باشد یا پارچه پوشاک دولا باشد، بین آن‌ها پارچه دیگری قرار دهید.
1. نوع الیاف و ثبات رنگ آن را تعیین کنید. به خصوص این‌که قابل شست‌وشو بوده یا خیر (لکه را باید قبل از شستن از بین برد).
2. تکه‌ای از پارچه را به صورت تامپون درآورید و آن را با محلول مناسب لکه‌گیری آغشته کنید.
3. ابتدا مواد را روی قسمتی از آستر یا حاشیه پوشاک امتحان کنید.
4. لکه‌گیری را از پشت کار و از خارج به داخل لکه انجام دهید.
5. از مالش دادن پرهیز کنید، چون با این کار، پارچه تازگی و رنگ خود را از دست می‌دهد.
6. اگر پوشاک قابل شست‌وشو است، آن را بشویید؛ در غیر این صورت آن را در هوای آزاد پهن کنید. این کار را روی پارچه‌های سفید دستمال سفره و رومیزی‌ها هم می‌توانید انجام دهید.
7. به خاطر داشته باشید، آب داغ بعضی لکه‌ها را ثابت می‌کند، مانند لکه تخم‌مرغ و خون. آب صابون نیز لکه‌های چای، قهوه و عصاره بسیاری از میوه‌ها را ثابت می‌کند.
8. برای لکه‌هایی مانند لکه تخم‌مرغ، خردل، خون تازه، شیر و شیرینی ابتدا باید آن‌ها را با آب و صابون شسته و سپس از لکه‌برها استفاده کرد. بهتر است از آب و صابون برای لکه‌های میوه استفاده نکنیم، زیرا ممکن است لکه را مقاوم کند.
9. پودرهایی مثل جوش‌شیرین، نشاسته ذرت یا پودر ذرت و پودر تالک جاذب خوب چربی یا مایع نشت شده درون فرش است. آن را یک ساعت روی لکه‌بریزید، سپس با جاروبرقی پاک کنید. این مواد برای حذف بوی ادرار حیوان خانگی از روی فرش و موکت هم مناسب است.
نکته: این پارچه عاریتی باید زود به‌زود تعویض شود. بیشتر لکه‌ها در لباس‌هایی که از مواد اولیۀ قابل شست‌وشو درست شده‌اند، به دلیل وجود مواد پاک‌کننده مختلف و بسیار مؤثر، با یک شست‌وشوی معمولی، قابل پاک‌‌شدن هستند.
نکته: باید به خاطر داشت که شرط اول، پاکیزگی و مراقبت است.
10. اگر ناخن‌هایتان لاک‌زده است، قبلاً لاک ناخن را پاک کنید یا دستکش پلاستیکی محافظ به دست کنید. در غیر این صورت امکان اثر گذاشتن لکه لاک روی پارچه بسیار زیاد است.

برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.