بلوچها یکی از قوم‌های ایرانی‌تبارند که به زبان بلوچی سخن می‌گویند که یکی از زبان‌های شاخه شمال غربی زبان‌های ایرانی است. بیشتر آنان، مسلمان اهل سنت و حنفی مذهب هستند. اما باورمندانی از شیعیان و همچنین ذکری‌ها نیز در میان آنان وجود دارند.
در رسالۀ جغرافیایی شهرستانهای ایران که به خط و زبان پهلوی سده در سده‌های دوم و سوم خورشیدی نوشته شده است و به بیان تاریخ، نام و ساختار سیاسی شهرهای «ایرانشهر» و بیان ویژگی این شهرها در تاریخ نگاری ایرانیان می‌پردازد، در این کتاب از 7 ناحیه، با فرمانروایی جداگانه نام برده شده که یکی از آنها بلوچ نام داشته است.
نام بلوچان برای نخستین بار در دوره اسلامی، در کتاب "حدودالعالم من المشرق الی المغرب " به سال 372 قمری (982میلادی) و نیز در گزارش مقدسی در کتاب "احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم" حدود سال 375 قمری (985/میلادی) با نام بلوص، آمده است. در شاهنامه فردوسی از نشیمن و جایگاه این قوم، در حدود شمال خراسان امروزی یاد شده است. در کتاب‌های جغرافیائی از این قوم همراه با طایفه کوچ - یا قفص، در حدود کرمان نام برده‌اند که بعدها بر اثر عوامل تاریخی به کناره‌های دریای عمان رسیده و در همانجا خانه گزیده‌اند. گفتنی است که در مورد پیشینه کوچ بلوچها به سرزمین کنونیشان، روایت‌ها گوناکون است. در مجموعه ایرانشهر جلد دوم نوشته شده است: «به نظر می‌رسد وقتی براهوئی‌ها، اسلاف بلوچ‌های عهد باستان، بر اثر فشار آریاها به جنوب شرقی رانده شدند، در حدود مکران (بلوچستان امروزی) سکونت اختیار کردند ولی در جغرافیای مفصل ایران آمده است که بخش عمده آنان از مهاجران ایرانی هستند (کیهانی)، که بعد از شکست ساسانیان از عرب‌ها، از مغرب ایران کوچ کردند و به نواحی مشرق و جنوب شرقی پناه بردند.»
سرزمین
سرزمین مردم بلوچ، معروف به بلوچستان است که بخش عمده آن در دوره حکومت قاجار از ایران جدا شده است. بلوچستان با وسعت تقریبی 690. 000 هزار کیلومنر مربع میان کشورهای پاکستان، ایران و افغانستان گسترده‌است. این سرزمین در جنوب شرق ایران، غرب پاکستان و جنوب‌غرب افغانستان قرار دارد. یشتر بلوچها در ایالت بلوچستان پاکستان، استان سیستان و بلوچستان ایران، و استان‌های قندهار و نیمروز افغانستان زندگی می‌کنند. گروهی از بلوچان ایران نیز در کرمان، خراسان، گرگان، مازندران، هرمزگان، لارستان، و دیگر جای‌ها روزگار می‌گذرانند. همچنین عده‌ای از آنان در کشورهای عربی (به ویژه عمان، قطر و امارات متحده عربی) و جنوب غربی نشیمن دارند. برخی ازمهاجران بلوچ در جستجوی کار و در پی گذران زندگی، حتی به کشورهای ترکمنستان، تانزانیا و کنیا و اوگاندا هم رفته و باشنده آنجا شده‌اند.
ایل‌ها و طایفه‌های بلوچ
بلوچستان تنها جایی در ایران است که تا حدود یک دهه قبل برای چادرنشینان و آبادی‌نشینان آن، اصطلاح «طوایف» به کار می‌رفت (قس «ایل»، «قبیله» و «عشایر» در دیگر جاهای ایران)، اما از 1366 شمسی، برای طوایف بلوچ، واژه «ایل» به کار رفته است. در بلوچستان جز بلوچها طوایف چادرنشین و آبادی‌نشین دیگری نیز به سر می‌برند که خاستگاه اجتماعی و زبان آنان با بلوچها فرق دارد. برخی از آنان به فارسی، و برخی مانند جَدگال‌ها و جَت‌ها که از هند آمده‌اند، به زبان بومی خود سخن می‌گویند. در برخی جاها، بلوچها تیره‌هایی از چادرنشینانِ کوه‌نشین را «کوچ» می‌نامند. برخی طوایف بلوچ، علاوه بر بلوچستان، در منطقه ییلاقی و قشلاقی (ز شمال تا سیستان، و از مغرب تا کرمان و هرمزگان) نیز به سر می‌برند. تیره‌هایی از بلوچها (کوچ‌ها) در کوه‌های بارِز و دامنه‌های آن، و در شهرستانهای کرمان (مانند جیرفت و بافت و بم) و هرمزگان کوچروی می‌کنند، و دسته‌هایی نیز به استان گلستان (به‌ویژه گرگان) و خراسان (تربت و نیشابور) کوچ کرده‌اند. از زمان‌های دور در برخی از جای‌های بلوچستان، مانند سرحد، تیره‌های آبادی‌نشین شیعه، و چادرنشینان سنّی بوده‌اند. بیشتر طوایف، کوچندۀ بلوچ دامدارند و پرورش گوسفند و بز و اسب و شتر در میان آنان رواج دارد. از صنایع دستی، بافتِ قالی، پلاس، چادر، گلیم و زیلو در میان آنان رایج است. فروش دام و مبادلۀ فراورده‌های دامی در میان آنان رونق فراوانی دارد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی (22 بهمن 1357) خانوارهای ایل بلوچ از امکانات آموزشی بیشتری برخوردار شدند و از بلوچها طایفه پلنگی که حدود 10% جمعیت ایل بلوچها را تشکیل می‌دهد، از بیشترین امکانات آموزش برخوردار است. بنابر مطالب جزوۀ فرهنگ عشایری، در 1366 ش جمعیت ایل کوچندۀ بلوچ به 308، 12 تن (236، 2 خانوار) می‌رسیده است.
یل بلوچ مشتمل بر هفده طایفه و 213 رده بوده است، هر طایفه به چند تیره و هر تیره به چند احشام تقسیم می‌شود. جز ایل بلوچ، طوایف مستقل دیگری در بلوچستان به سر می‌برند که بیشترانان در بلوچستان ییلاق و قشلاق دارند. ساختار طایفه‌ای در بلوچستان عبارت است از: طوایف بزرگ «ایل» بلوچ، شاملِ طایفه‌های آبدوغی که بیشتر در شهرستان بافت به سر می‌برند؛ پوراحمدی که در شهرستانهای جیرفت و کهنوج و مشیز (بردسیر) و بافت زندگی می‌کنند؛ پلنگی در شهرستانهای بم و جیرفت و کهنوج؛ جلالی و حسنخانی و شیهکی در شهرستانهای بم و جیرفت؛ محمدرضاخانی در شهرستانهای بافت و بم و بندرعباس و جیرفت و کهنوج و بردسیر؛ مسافری در شهرستانهای بم و بردسیر؛ نمدادی در شهرستان کهنوج؛ بلوچ سیرکانی در شهرستان جیرفت؛ و شوله‌بُر (شُه‌ولی‌بُر یا شُرومی‌بُر) در شهرستانهای بم و جیرفت و کهنوج. طوایف مستقل و بزرگ بلوچ به پنج دسته تقسیم می‌شوند:
- طوایف مستقل و بزرگی که در شهرستان ایرانشهر ییلاق و قشلاق می‌کنند و عبارت‌اند از: اِسکانی، بامری، بلوچ توتان، سرکوهی، لاشاری، بلوچی، حَمَلی (هَملی)، دامِنی، درزاده، زین‌الدینی، سایکی، سردار زهی، شوله‌بر، صالح‌زهی (صلاح‌زهی)، و فولادی.
- طوایف مستقل و بزرگی که در شهرستان چابهار ییلاق و قشلاق می‌کنند و عبارت‌اند از: هَنزَم، بلوچی، و نوحانی.
- طوایف مستقل و بزرگی که در شهرستان خاش ییلاق و قشلاق می‌کنند و عبارت‌اند از: ریگی، بامری، دامِنی، سوری‌زهی، شه‌بخش، عَمَرزهی، کرد، گمشادزهی (قمشادزهی)، و مزار زهی.
- طوایف مستقل و بزرگی که در شهرستان زاهدان زندگی، و در همانجا ییلاق و قشلاق می‌کنند و عبارت‌اند از: ریگی، سالارزهی ـ سالاری، شه‌بخش، قنبرزهی، کرد، گمشادزهی، و نارویی.
- طوایف مستقل و بزرگی که در شهرستان سراوان ییلاق و قشلاق می‌کنند و عبارت‌ند از: ارضی زهی (ارززهی)، پُرَکی، خاکی‌زهی، دُهانی، سیاهانی/ سیاحانی، گمشادزهی، و مزارزهی.
برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.
کتاب‌های مرتبط
رفتارشناسی ایرانیان (درآمدی بر شناخت روحیات، فرهنگ و رفتار مردمان ایران)
175,000 تومان| وزن | 1 کیلوگرم |
|---|---|
| نام مولف |
کیومرث فلاحی |
| شابک |
9789642827794 |
| تعداد صفحه |
288 |
| سال انتشار |
1401 |
| نوبت چاپ |
هشتم |
| قطع کتاب |
وزیری |
| نوع جلد |
شومیز |
