اهمیت و ضرورت برنامه‌ریزی

به اعتقاد بسیاری از متفکران و صاحبنظران، تنها روشی که می‌تواند بر محدودیت‌های اصلی توسعۀ گردشگری و تضمین رشد پایدار فائق آید و کلیدی برای تغییر شرایط و حرکت به‌سمت وضع مطلوب باشد، برنامه‌ریزی است. هرچند مسائل مربوط به برنامه‌ریزی و اثربخشی آنها مباحث بسیاری را در محافل علمی ایجاد نموده و برخی درمورد اثربخشی آن تردید کرده‌اند.
چشم‌انداز، راهبردها و برنامه‌های اجرایی منتج و محصول برنامه‌ریزی هستند. به همین دلیل است که برخی از متفکران مانند هنری مینتزبرگ معتقدند که اگر به راهبرد به‌عنوان یک برنامه نگاه شود با زمانی که به‌عنوان یک الگو به آن نگریسته شود، تعریف آن متفاوت خواهد بود. در اولی، راهبرد نگاه رو به جلو دارد و در دومی، نگاه به رفتارهای گذشته.
برنامه‌ریزی در کلیۀ سطوح، برای دست‌یابی به توسعه و مدیریت موفق امری اساسی است. تجربه در بسیاری از نواحی گردشگرپذیر جهان این امر را به اثبات رسانیده است که در بلندمدت، برنامه‌ریزی برای توسعۀ گردشگری می‌تواند بدون ایجاد مشکلات عمده، منافع بسیاری را در بر داشته و به حفظ و افزایش رضایت بازار منتهی شود.
برنامه‌ریزی برای کشورها و مقاصدی که هنوز با تعداد زیادی از گردشگر مواجه نیستند، رهنمودهای ضروری برای گسترش آن را فراهم می‌نماید. در نواحی‌ای که اکنون امر گردشگری در آنها رو به افول است، برای تجدید حیات این بخش و توفیق آتی آن مورد نیاز خواهد بود.
برنامه‌ریزی گردشگری فواید و منافع زیر را به همراه دارد:

- برنامه‌ریزی گردشگری به تعیین چشم‌انداز و اهداف کلی توسعۀ جهانگردی کمک می‌کند. جهانگردی درصدد انجام چیست؟ و چگونه این اهداف را می‌تواند محقق کند؟
- توسعۀ گردشگری، فعالیت جدیدی محسوب می‌شود و بسیاری از دولت‌ها و بخش خصوصی تجربۀ کمی در توسعۀ آن دارند لذا برنامه‌ریزی توسعه می‌تواند اصول راهنمای این بخش باشد.
- با کمک برنامه‌ریزی، تلاش می‌شود تا پیوندهای بخش گردشگری با سیاست‌های توسعۀ کلان و الگوی توسعۀ کشور یا منطقه و دیگر بخش‌های اقتصادی ایجاد شود.
- گردشگری فعالیتی پیچیده، چندبخشی و پراکنده است که عوامل متعددی مانند؛ عوامل سیاسی، فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی، کشاورزی، شیلات، بخش تولید، حمل و نقل، مردم محلی و بسیاری بخش‌های دیگر را شامل می‌شود. برنامه‌ریزی و هماهنگی توسعه، برای اطمینان یافتن از توسعه و هماهنگ، تمامی این عناصر را به‌منظور ارائۀ خدمات به گردشگران و جامعۀ محلی ضروری می‌داند.
- اساساً گردشگری فروش محصولی تحت عنوان تجربه است که در آن بازدیدکنندگان از تسهیلات و خدمات معینی استفاده می‌کنند. باید از طریق فرآیند برنامه‌ریزی بین نیازهای بازار گردشگری و محصولات به‌گونه‌ای انطباق برقرار کرد که در عین پاسخگویی به تقاضای کنونی بازار، هیچ گونه زیانی در حصول اهداف اجتماعی- فرهنگی و زیست‌محیطی وارد نشود.
- گردشگری منافع اقتصادی مستقیم و غیرمستقیمی ایجاد می‌کند که می‌توان آنها را با برنامه‌ریزی منسجم و دقیق بهینه کرد. بدون برنامه‌ریزی نه‌تنها ممکن است این منافع به‌طور کامل محقق نشود، بلکه امکان دارد مشکلات اقتصادی جدیدی نیز پدیدار شوند.
- گردشگری منافع و مسائل اجتماعی- فرهنگی گوناگونی ایجاد می‌کند. از برنامه‌ریزی می‌توان برای بهینه‌سازی منافع و جلوگیری یا کاهش مشکلات و به‌ویژه تدوین سیاست‌های توسعۀ بهینۀ گردشگری به‌منظور جلوگیری از مشکلات اجتماعی و استفاده از گردشگری به‌عنوان ابزاری برای دست‌یابی به اهداف فرهنگی استفاده کرد.
- هرگونه توسعه مانند توسعۀ جاذبه‌ها، امکانات، تسهیلات و زیرساخت‌های گردشگری و افزایش روند ورود گردشگران به یک کشور یا مقصد گردشگری، اثرات مثبت و منفی متعددی بر محیط فیزیکی وارد می‌کند. در این رابطه می‌توان با بهره‌گیری از برنامه‌ریزی دقیق، نوع و سطح بهینه‌ای از گردشگران که موجب تخریب محیط زیست نشوند و به‌عنوان ابزاری برای حصول به اهداف زیست‌محیطی مورد استفاده قرار گیرند، را مورد استفاده قرار داد.
- امروزه توسعۀ انواع مختلف گردشگری، به‌ویژه گردشگری پایدار، قابل توجیه است، اما برنامه‌ریزی نوع مناسب گردشگری می‌تواند موجب اطمینان یافتن از این موضوع شود که منابع طبیعی و فرهنگی گردشگری به‌درستی حفظ شده و در فرآیند توسعه، نابود و تخریب نمی‌شوند.
- همانند هر نوع اقدامی برای توسعۀ جدید، اشکال توسعۀ گردشگری نیز بر اثر عواملی همچون تغییر روندهای بازار و سایر شرایط در طول زمان تغییر می‌یابد. از برنامه‌ریزی می‌توان برای ارتقا و تجدید حیات گردشگری موجود یا نواحی گردشگری که به‌درستی توسعه نیافته‌اند، استفاده کرد. همچنین از طریق فرآیند برنامه‌ریزی می‌توان نواحی جدید گردشگری را به‌طور انعطاف‌پذیر طراحی نمود.
- توسعۀ گردشگری به منابع انسانی ماهر و شایسته نیاز دارد که دوره‌های آموزشی و کارورزی تخصصی را طی کرده باشند. برآوردن نیازهای نیروی انسانی به طرح‌ریزی و برنامه‌ریزی دقیق و در بعضی موارد، به تسهیلات آموزشی ویژه‌ای نیاز دارد.
- به‌منظور توسعۀ کنترل‌شدۀ گردشگری به ساختارهای سازمانی، استراتژی‌های بازاریابی و برنامه‌های ترویج، قوانین و مقررات و شاخص‌های مالی مورد نیاز است. این امر از طریق فرآیند برنامه‌ریزی منسجم بین برنامه‌ها و سیاست‌های گردشگری امکان‌پذیر است.
- برنامه‌ریزی مبنایی برای مرحله‌بندی توسعه و برنامه‌ریزی پروژه فراهم می‌کند که برای بخش‌های عمومی و خصوصی در برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری‌هایشان مفید است. درنهایت، بایستی اذعان کرد که برنامه‌ریزی کلیۀ فعالیت‌های مرتبط با توسعه و رشد گردشگری را ساماندهی و هدفمند می‌کند و کلیۀ اجزا را برای دست‌یابی به چشم‌اندازی مشترک و واحد بسیج می‌کند. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.