نظریۀ تبادل اجتماعی

نظریۀ تبادل اجتماعی (SET) دیدگاه جامعه‌شناختی توضیح‌دهندۀ تغییر و ثبات اجتماعی به‌عنوان فرایند تبادلات مذاکره‌شده بین طرفین است. SET بیان می‌دارد تمام ارتباطات انسانی با استفاده از یک تحلیل ذهنی و درونی سود - زیان و مقایسۀ گزینه‌های مختلف جایگزین شکل می‌گیرد. این نظریه تلفیقی از یافته‌های اقتصادی و روان‌شناختی در چهارچوب قدرتمند جامعه‌شناختی است. SET تجلی بسیاری از فرضیه‌های ساختارگرایی و نظریۀ انتخاب عقلانی است.
براساس این نظریه، افراد به‌شکل آشکار و یا پنهان به محاسبۀ سرمایه‌گذاری‌هایی می‌پردازند که در روابط بین‌فردی خود انجام داده‌اند نسبت‌به منافعی که از آنها به دست می‌آورند و این روابط را به‌شکل سه الگوی تبادل ادراک می‌نمایند:

1. تقابلی که در آن مقادیر برابری از منابع سرمایه‌گذاری و دریافت می‌شود؛
2. بیش - تقابلی که در آن منابع به‌دست‌آمده بیش از آن است که سرمایه‌گذاری شده است؛
3. کم - تقابلی که در آن منابع سرمایه‌گذاری‌شده بیش از منافع به‌دست‌آمده است.

مؤلفه‌های معادلۀ تبادل سه تا هستند: هزینه‌ها: عناصر زندگی ارتباطی هستند که ارزش منفی برای فرد دارند، همچون تلاش و زحمتی که فرد در رابطه متحمل می‌شود و رفتارهای منفی طرف مقابل. هزینه‌ها می‌توانند زمان، پول، تلاش، و یا موارد مشابه باشند؛ پاداش‌ها: عناصری از رابطه هستند که ارزش مثبت دارند. پاداش‌ها مواردی چون حس پذیرش، حمایت، و همکاری و همراهی هستند؛ براساس SET، افراد ارزشمندی (سود کلی) یک رابطۀ خاص را با کسر کردن هزینه‌ها از پاداش‌هایی که برایشان به همراه دارد محاسبه می‌کنند.
تبادلات اقتصادی و تبادلات اجتماعی تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند، ازجمله اینکه تبادلات اجتماعی شامل: ارتباط با فردی دیگرند؛ شامل اعتمادند، نه اجبارهای قانونی؛ منعطف‌ترند؛ و به‌ندرت شامل چانه‌زنی آشکارند.
درواقع، نیروی هدایتگر و غالب در ارتباطات اجتماعی، پیشبرد منافع فردی هر دو طرف است. نفع شخصی الزاماً موضوع بدی نیست و می‌تواند برای تسهیل روابط به کار رود. تبادلات اجتماعی را می‌توان معادل تبادلات اقتصادی دانست که در آن افراد زمانی رضایت دارند که بازگشت‌های منصفانه‌ای از هزینه‌کردهای خود دریافت نمایند.
ازآنجاکه افراد انتظارات متفاوتی از ارتباطات دارند، رضایت یک نفر از یک رابطه به مواردی بیش از برونداد بستگی دارد. برای هر دو نفری که برونداد مشابه دارند، سطح رضایتمندی ممکن است برمبنای انتظاراتشان متفاوت باشد. فردی ممکن است برونداد بسیار بزرگی را نداشته باشد، و بنابراین، در روابط خود بیش از افرادی که بروندادهای بیشتر انتظار دارند، رضایت کسب کند. این مفروضۀ رضایتمندی به‌شکل تفاضل بین برونداد و سطح مقایسه مطرح می‌شود. می‌توان گفت افرادی هستند که در روابط ناشاد باقی می‌مانند، همان‌طورکه افرادی هم هستند که روابط شاد را ترک می‌کنند. عاملی که مشخص می‌کند فرد در یک رابطه باقی می‌ماند و یا آن را ترک می‌کند، مجموعه‌ای از روابط جایگزین دردسترس است. اگر گزینه‌های جایگزین زیادی برای فرد موجود باشد، فرد به رابطۀ موجود وابستگی کمتری خواهد داشت. این مفروضۀ وابستگی به‌شکل تفاضل بین برونداد و سطح مقایسۀ گزینه‌های جایگزین نشان داده می‌شود.
افراد در مجموعه‌ای از توالی‌های رفتاری یا مجموعه‌هایی از کنش‌ها درگیر می‌شوند که برای رسیدن به اهدافشان طراحی شده است. هنگامی که افراد در چنین توالی‌های رفتاری درگیر می‌شوند، تا حدی به ‌طرف مقابل ارتباطی خود وابسته‌اند. کنترل سرنوشت، توانایی تحت ‌تأثیر قرار دادن بروندادهای شریک رابطه است. کنترل رفتار، قدرت تغییر رفتار دیگری از طریق تغییر دادن رفتار خویش است؛ بنابراین، مفروضاتی که SET درمورد طبیعت انسان دارد به‌شرح زیر است:

1. افرادی که به‌شکل عقلانی با هدف به‌حداکثر رساندن سود، با دیگران تعامل برقرار می‌کنند؛
2. بیشتر رضایتمندی انسان‌ها در دستان دیگران جای دارد. گروه‌های دونفره یا گروه‌های کوچک واحدهای تحلیل هستند؛
3.  افراد به اطلاعاتی درمورد جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، و روان‌شناختی دسترسی دارند که به آنها اجازه می‌دهد گزینه‌های جایگزین پرسودتری را نسبت‌به وضعیت فعلی خود در نظر بگیرند؛
4.  افراد در یک سیستم آزاد رقابت معطوف به هدفند. تبادل اجتماعی یک نظریۀ رسمی است؛
5.  اعتبار اجتماعی بر تمکن مالی فرد در اجتماع مقدم است. تبادل اجتماعی نظریه‌ای قانونگراست؛
6.  تبادلات در چهارچوب هنجارهای فرهنگی صورت می‌گیرند؛
7.  هرچه فردی در یک عمل احساس محرومیت بیشتری کند، به آن ارزش بیشتری خواهد داد.