مدل داده – ستانده و کاربرد آن

مدل داده- ستانده و کاربرد آن

فصل 3      مدل داده- ستانده و کاربرد آن

مقدمه‌ای مفهومی بر مدل‌سازی سادۀ داده- ستانده

مدل‌ها برای نمایش سیستم‌های بزرگ‌تر ایجاد شده‌اند و بنابراین اغلب متناسب با اندازه‌های واقعی ساخته می‌شوند. فرض کنیم که شما می‌خواهید دربارۀ کشور خود بیشتر بدانید. برای آسان‌تر شدن موضوع، فرض می‌کنیم که کشور شما تنها سه بخش اقتصادی دارد: بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات.

کالاهای واسطه‌ای و مصرف نهایی

در این مثال، شما می‌خواهید برای رفع تشنگیتان آب پرتقال در یک بطری پلاستیکی بخرید. اینجا اولین پرسش مهم مطرح می‌شود. بطری آب پرتقال از چه چیزی تشکیل شده است؟ آیا این یک محصول صنعتی است یا کشاورزی؟ بطری پلاستیکی یک محصول صنعتی است، یعنی محصولی که توسط بخش صنعت تولید شده، درحالی‌که یک عنصر مهم این محصول، یعنی پرتقال متعلق به بخش کشاورزی است. بخش صنعت ستانده بخش کشاورزی، یعنی پرتقال را خریداری کرده، نه برای مصرف، بلکه جهت استفاده به‌عنوان کالای واسطه‌ای برای تولید محصول نهایی که همان آب پرتقال در بطری‌های پلاستیکی است. اگر این تولیدکننده یک شرکت فراوری مواد غذایی باشد، باید بطری‌های پلاستیکی را از یک بخش صنعتی دیگر خریداری کند. بدین ترتیب، یک بخش صنعتی بطری‌های پلاستیکی را به شرکت‌های دیگری که در همان بخش صنعت قرار دارند می‌فروشد. هنگامی که یک بخش برای تولید محصول خود، داده‌های موردنیازش را از سایر بخش‌ها تهیه می‌کند، به این کالاها، کالاهای واسطه‌ای گفته و این نوع معامله را معاملۀ بین‌بخشی می‌نامیم. این نوع خرید، از خرید بطری آب پرتقال برای مصرف شخصیتان کاملاً متفاوت است. خرید شما مصرف نهایی و تقاضایتان تقاضای نهایی محسوب می‌شود مگر اینکه بخواهید برای کسب سود تعداد از این بطری‌ها را به دوستانتان بفروشید.

رابطۀ میان معاملات واسطه‌ای، تقاضای نهایی و ستاندۀ کل

حالا تصور کنید که باغبان یک باغ پرتقال هستید و پرتقال‌های (یعنی ستانده) خود را تنها به دو نوع خریدار می‌فروشید. ابتدا مقداری از پرتقال‌ها (ستانده) را به بخش صنعت می‌فروشید که آب پرتقال تهیه می‌کند. آن‌ها پرتقال‌های (ستانده) شما را به‌عنوان کالای واسطه‌ای و در معاملات بین‌بخشی (ستاندۀ بخش کشاورزی به بخش صنعت فروخته می‌شود) خریداری می‌کنند. باقیماندۀ پرتقال‌ها را نیز به بازار می‌برید، که در آنجا مردم آن‌ها را مستقیماً برای مصرف شخصیشان می‌خرند تا تقاضای نهایی خود را رفع کنند.

برای اینکه این جملات را در قالب یک معادلۀ ساده بیان کنیم، می‌توانیم بگوییم:

                            ستاندۀ کل = تقاضای نهایی È کالاهای واسطه‌ای

یعنی:

(تمام پرتقال‌های تولیدشده) = (پرتقال‌های فروخته‌شده برای تقاضای نهایی) È (پرتقال‌های فروخته‌شده به سایر بخش‌ها)

با توجه به اینکه این موضوع یک مفهوم کلیدی است، باید به بررسی چند مثال بپردازیم. فرض کنید که شما صاحب شرکت تایرسازی بریجستون- فایرستون هستید و بخشی از محصول خود را به‌عنوان کالای واسطه‌ای به فوردموتورز می‌فروشید تا فوردموتورز بتواند خودروهای جدیدش را با تایر بفروشد و بخش دیگر مستقیماً به مصرف‌کنندگانی فروخته می‌شود که می‌خواهند برای خودروی خود، یعنی به‌عنوان تقاضای نهایی تایر خریداری کنند.

حالا فرض کنید که کشاورز هستید و گوجه‌فرنگی کشت می‌کنید. اگر کریس که صاحب یک رستوران است بخواهد برای رستورانش گوجه‌فرنگی تازه خریداری کند،

گوجه فرنگی جهت مصرف نهایی یا خرید واسطه‌ای از بازار کشاورزان بستو، فلوریدا، ایالات متحده امریکا

خریدش خرید کالای واسطه‌ای محسوب می‌شود زیرا آن‌ها را برای مصرف شخصی خریداری نکرده است بلکه می‌خواهد آن‌ها را به‌عنوان یک مادۀ اولیۀ لازم برای تهیۀ محصولات نهایی‌اش مانند سالاد گوجه‌فرنگی، پیتزای گوجه‌فرنگی، اسپاگتی با سس گوجه‌فرنگی و غیره استفاده کند. هنگامی که گوجه‌فرنگی‌ها را به دبورا می‌فروشید که همان گوجه‌فرنگی‌ها را برای مصرف شخصی خریداری می‌کند، این معامله به تقاضای نهایی او پاسخ می‌دهد زیرا او این گوجه‌فرنگی‌ها را می‌خرد تا تقاضای نهایی‌اش را برای مصرف گوجه‌فرنگی تازه و خوشمزه برطرف سازد.

درمورد سازندگان هارد دیسک چطور؟ آن‌ها بخشی از هارد دیسک‌ها را به هیولت پکارد می‌فروشند تا بتواند کامپیوترهای شخصی برای مصرف‌کنندگان تولید کند. آن‌ها همچنین می‌توانند هارد دیسک را مستقیماً به مصرف‌کننده بفروشند تا مثلاً هارد دیسک 20گیگابایتی خود را به 500 گیگابایت ارتقا دهد.

آیا این موضوع درمورد هتل نیز صدق می‌کند؟ اگر شما مدیر یک هتل 400اتاقه باشید که در یک تاریخ معین همۀ اتاق‌های آن پر است، به این معناست که تمامی 400 اتاق فروخته شده‌اند. آیا این بدین معناست که همۀ 400 اتاق برای رفع تقاضای نهایی فروخته شده‌اند؟ البته امکان دارد که همۀ اتاق‌ها برای پاسخ به تقاضای نهایی حداقل 400 نفر فروخته شده باشند. اما این امکان نیز وجود دارد که برخی از اتاق‌ها به‌عنوان کالای واسطه‌ای به فروش رسیده باشند. اگر یک دفتر خدمات مسافرتی تعدادی از اتاق‌ها را به‌عنوان بخشی از بسته‌های سفر جهت فروش به مشتریانش خریده باشد، اتاق‌های فروخته‌شده به دفتر خدمات مسافرتی فروش کالای واسطه‌ای محسوب می‌شود و درواقع، این تقاضای نهایی افراد هنگامی رفع می‌شود که بسته‌های جامع سفری را که شامل اتاق هتل است از دفتر خدمات مسافرتی خریداری کنند.

حال که می‌دانیم ستاندۀ کل از کالاهای واسطه‌ای و تقاضای نهایی تشکیل شده است می‌توانیم در بخش بعد آن‌ها را در قالب جدول نشان دهیم.

ساختار جدول معاملات داده- ستانده

جدول داده- ستانده در قالب یک ماتریس دوبعدی با سطرها و ستون‌هایی نمایش داده می‌شود. سطرها ستاندۀ هر بخش و ستون‌ها دادۀ هر بخش را نشان می‌دهند.

جدول 1 یک ساختار ابتدایی ساده‌شده از چارچوب داده- ستانده است. جدول 2 نیز همین چارچوب است که اعدادی در آن قرار داده شده است. در ادامه، اعداد مربوط به بخش کشاورزی را هم در سطر (اولین سطر از بالا) و هم در ستون (اولین ستون از چپ) توضیح خواهم داد تا ببینید اعداد جدول 2 چطور خوانده می‌شوند.

جدول 1. معاملات داده- ستانده

تفسیر سطر در جدول معاملات

همان‌طور که می‌بینید، سطر بخش کشاورزی در جدول 2 به شکل زیر است:

این بدین معناست که طی آن سال، یک فروش از بخش کشاورزی به همان بخش صورت گرفته، دو فروش به بخش صنعت، یک فروش به بخش خدمات، و شش فروش به تقاضای نهایی، که در مجموع ستانده کل برابر با 10 خواهد بود. این اعداد را می‌توان در قالب رابطۀ زیر نوشت.

                            ستانده کل = تقاضای نهایی È کالاهای واسطه‌ای

کالاهای واسطه‌ای به‌عنوان یک عنصر لازم به بخش‌های دیگر یا به‌عنوان داده به همان بخش فروخته می‌شود. با مشاهدۀ سطر بخش کشاورزی، می‌توان مقصد ستاندۀ این بخش را دید. در این مورد، مجموع 4 محصول کشاورزی به‌عنوان کالاهای صنعتی به بخش‌های اقتصادی و 6 محصول برای تقاضای نهایی فروخته شده است. در این جدول، مقدار کل معاملات بر حسب واحد پول حقیقی مانند میلیون دلار آمریکا ثبت می‌شود و به همین دلیل این جدول را جدول معاملات می‌نامند. ممکن است هر بخش شیوه‌ای متفاوت برای ثبت حجم فروش خود داشته باشد، مانند تعداد بوشل‌ها، خودروها، بشکه‌ها، یا تعداد بازدیدکنندگان و شرکت‌کنندگان. اما در جدول معاملات، استفاده از ارزش‌های پولی مشترک که تبادل کالا و پول را نشان می‌دهد مناسب‌تر است.

بدین ترتیب، از واحدهای مشترک مانند میلیون دلار آمریکا یا میلیون یورو استفاده می‌کنیم.

تفسیر ستون در جدول معاملات

در ستون بخش کشاورزی جدول2 این اعداد را مشاهده می‌کنیم:

این اعداد را می‌توان این طور تفسیر کرد: یک خرید داخلی از بخش کشاورزی، یک خرید از بخش صنعت، دو خرید از بخش خدمات، و شش خرید از بخش ارزش افزوده که درمجموع ده خرید کلی بخش کشاورزی را تشکیل می‌دهد. ارزش افزوده از نیروی کار، سرمایه، واردات و غیره تشکیل شده که بعداً بررسی خواهند شد. این ستون نکتۀ بسیار مفیدی را برای درک ساختار هر یک از بخش‌های اقتصادی نشان می‌دهد زیرا اعدادی که در ستون مشاهده می‌کنید کل داده‌های یک بخش طی یک سال است. برای دانشجویان هتل‌داری راه ساده‌تری برای درک مفهوم این ستون‌ها وجود دارد: می‌توان آن را مانند فهرست همۀ مواد موردنیاز یک دستور آشپزی در نظر گرفت. برای بخش کشاورزی یک عنصر (کالا و/یا خدمت) از همان بخش، یک عنصر (کالا و/یا خدمت) از بخش صنعت، دو عنصر (کالا و/یا خدمت) از بخش خدمات و شش عنصر از ارزش افزوده مورد نیاز است که خود به مواد موردنیاز دیگری مانند نیروی کار، سرمایه و کالاهای وارداتی اشاره دارد. این اقلام درمجموع 10 عنصر موردنیاز برای تولید ستاندۀ کل معادل 10 محصول کشاورزی طی یک سال را تشکیل می‌دهند.

جدول 2. معاملات داده- ستانده

بدیهی است که مقدار ستاندۀ کل برابر با مقدار داده کل باشد. در این مورد، 10 واحد ستاندۀ کل، که در ستون سمت راست نشان داده شده است، برابر است با 10 واحد دادۀ کل که در سطر پایین آمده است. بخش کشاورزی برای تولید 10 واحد ستاندۀ کل به 10 واحد داده کل نیازمند است (ستاندۀ کل = دادۀ کل) که از چهار کالای واسطه­ای سایر بخش‌های اقتصادی و شش واحد ارزش افزوده تشکیل شده است.

این جدول را جدول معاملات می‌نامند زیرا تمام معاملاتی را که طی یک سال رخ داده در خود ثبت کرده است. جدول معاملات اولین جدولی است که مجموعه جدول‌های داده- ستانده به ترتیب از آن ایجاد می‌شوند.