اکوتوریسم، ژئوتوریسم، گردشگری طبیعت، گردشگری سبز، گردشگری کم اثر، مسافرت ماجراجویانه، گردشگری جایگزین، حفاظت محیطی، توسعه همزیستی، گردشگری مسئولانه، گردشگری نرم، گردشگری مناسب، گردشگری کیفی، گردشگری جدید، توسعه پایدار، گردشگری پایدار عناوین مشابهی از فعالیتها و توسعههای گردشگریاند. از بین تمامی این اصطلاحها، اکوتوریسم و پایداری بیشترین کاربرد را دارند. هدف هر دوی آنها نگهداری و حتی افزایش کیفیت و جذابیت محیط طبیعی است.
تعاریف فراوانی از اکوتوریسم ارائه میشود. انجمن بینالمللی حفاظت از منابع طبیعی آورده است: «اکوتوریسم مسافرتی مسؤولانه است که سبب ترویج حفاظت از محیط میشود و رفاه مردم محلی را تقویت میکند.»
دیان بروس (1992) اکوتوریسم را مسافرت مسئولانهای تعریف میکند که در آن بازدیدکننده آگاه است و تأثیراتی را در نظر میگیرد که فعالیتهای او بر روی دو مقوله فرهنگ و محیط زیست میزبان میگذارد.
از نظر انجمن بینالمللی اکوتوریسم، اکوتوریسم عبارت است از: «مسافرت مسؤولانه که باعث افزایش حفاظت از مناطق طبیعی و بهبود وضعیت رفاهی افراد محلی میشود.» به این معنا که شرکتکنندگان در فعالیتهای اکوتوریسم باید اصول زیر را رعایت کنند:
- به حداقلرساندن تأثیرات مخرب؛
- آگاهی از محیط و فرهنگ منطقه و احترام به آنها؛
- فراهمآوردن تجارب مثبت هم برای بازدیدکنندگان و هم برای میزبان؛
- فراهمآوردن مزایای مالی مستقیم بهمنظور حفاظت؛
- فراهمآوردن مزایای مالی برای جامعه محلی؛
- افزایش حساسیت در قبال شرایط سیاسی و محیطی و جامعه کشورهای میزبان؛
- حمایت از حقوق بینالمللی بشر و توافقات کارگری.
انجمن صنعت مسافرت کانادا لازم دانست که تعریف پذیرفتهشده ملیای را برای اکوتوریسم به منظور کمک به این صنعت درحال رشد و حمایت از شهرت گردشگری کانادا ارائه دهد، از این رو این انجمن رایزنیهای متعددی را در سالهای 2002 و 2003 با بخشهای گوناگون صنعت گردشگری آغاز کرد. این رایزنیها به این تعریف جامع انجامید: اکوتوریسم بخشی از گردشگری پایدار است که تجارب حاصل از آن بازدیدکنندگان را قادر میسازد تا در حالی که از یکپارچگی آنجا محافظت میکنند نواحی طبیعی را کشف کنند و حس طبیعی و فرهنگی یک مکان را از طریق تفسیر و آموزش درک کنند. این فعالیت احترام به محیط را پرورش میدهد و فعالیتهای تجاری پایدار را نشان میدهد و مزایای اجتماعی اقتصادی را برای اجتماع و مناطق فراهم میآورد و فرهنگها و سنتها و ارزشهای محلی و بومی را به رسمیت میشناسد و بر آنها احترام میگذارد.
تعریف اکوتوریسم از انجمن اکوتوریسم استرالیا بدین قرار است: «اکوتوریسم نوعی گردشگری پایدار مرتبط با محیط زیست است که تمرکز اولیه آن تجربهکردن نواحی طبیعی است، به طوری که درک، ارزیابی، حفاظت محیطی و فرهنگی را ترویج میکند.»
تعاریف دیگری که در پژوهش انجمن صنعت مسافرت امریکا با عنوان گردشگری و محیط ارائه شده است به شرح ذیل است:
- اکوتوریسم مسافرت دوستانه در طبیعتی است که بر مشاهده و حفظ زیستگاههای طبیعی و گنجینههای باستانشناسی تأکید دارد؛
- اکوتوریسم وسیلهای برای حفظ منابع طبیعی است؛
- در تعریفی جامع، اکوتوریسم دربردارنده مفاهیمی بیش از حفاظتکردن است.
اکوتوریسم نوعی از مسافرت است که به نیازهای محیطی، اجتماعی و اقتصادی منطقه پاسخ میدهد. همچنین این نوع گردشگری فراهمآورنده جایگزینی برای گردشگری انبوه است. اکوتوریسم تمام جنبههای مسافرت (از خطوط هواپیمایی تا هتلها و حمل و نقل زمینی و تورگردانان) را شامل میشود. هر جزئی از محصول اکوتوریسم به لحاظ محیطی حساس و مهم است.
اکوتوریسم، در جایگاه نوعی از مسافرت، آشنایی با محیط فرهنگی و تاریخ طبیعی را رواج میدهد و یکپارچگی اکوسیستم را تسهیل میکند و فرصتهای اقتصادی و منافع حاصل از حفاظت را به همراه میآورد.
مجله مسافر جغرافیایی ملی اصطلاح ژئوتوریسم را ابداع کرده است و منظور از آن نوعی گردشگری است که ویژگیهای جغرافیایی مکان بازدیدشونده را حفظ میکند و آن را ارتقا میدهد؛ یعنی محیط زیست، فرهنگ، زیباییشناسی، میراث و رفاه ساکنان منطقه را حفاظت میکند و آن را ارتقا میبخشد. این تعریف میکوشد تا تمام جنبههای پایداری را در مسافرت توضیح دهد.
در پژوهشی که مجله مسافر جغرافیای ملی حامی آن بود انجمن صنعت مسافرت امریکا احساسات قوی مسافران امریکایی را در مورد حفاظت از محیط طبیعی، تاریخ و فرهنگ منطقه مستندسازی کرده است. طبق نتایج این تحقیق، که ژئوتوریسم روندی جدید در مسافرت نام دارد، این موضوع در نظر بیش از سهچهارم مسافران امریکایی حائز اهمیت است که دیدار آنها خسارتی به محیط وارد نکند و نزد 62 درصد از آنها آموختن درباره فرهنگها در طی مسافرتشان بسیار اهمیت دارد. همچنین 38 درصد مسافران اعلام آمادگی کردند که هزینه بیشتری برای استفاده از خدمات شرکتهای مسافرتیای پرداخت خواهند کرد که به حفاظت و نگهداری محیط زیست اهمیت میدهند. تارنمای مرکز اطلاعات گردشگری پایدار جغرافیای ملی http://www.nationalgeographic.com/travel/sustainable است.
به نظر میرسد تعریفهایی که ارائه شدند تا اندازهای بهترین نوع تعریفهایی است که میتوان برای سفر و مقصدهای گردشگری و مردم محلی ارائه کرد. اما مهم آن است که گام را از این تعاریف فراتر نهیم و به اجرای اکوتوریسم در واقعیت بپردازیم. در غیر این صورت، اکوتوریسم به تناقض تبدیل میشود؛ یعنی بازدیدکنندگان را به محیط زیستِ شکننده و آسیبپذیر میآوریم و به جای حفاظت از آن باعث تخریب آن میشویم. در حقیقت، بسیاری از افراد در مورد واژه اکوتوریسم اختلاف نظر دارند. اگر شما دو بخش واژه اکوتوریسم را در نظر بگیرید، یعنی بومشناسی و گردشگری، تناقض بین آنها آشکار میشود. بومشناسی علم روابط بین موجودات زنده و محیط است. هرگاه گردشگری به آن متصل میشود، ماهیتی بیگانه معرفی میشود و روابط بین طبیعت تغییر میکند. در جایی که گروههای اکوتوریسم چنان شهرت دارند که هر محیطی را برای نگهداری و حفاظت میجویند تخریب میکنند، درواقع اکوتوریسمی اتفاق نمیافتد.
از عوامل مؤثرِ بومشناسی سازمانهاییاند که در بدهبستانهای طبیعت مشارکت دارند. مشارکت این سازمانها روشی منحصربهفرد برای سرمایهگذاری جدید یا توسعه نواحی طبیعی موجود است. صندوق جهانی حیات وحش و انجمن بینالمللی حفاظت از منابع طبیعی سازمانهاییاند که، برای پرداختن بدهیهای کشورها (بخشی از بدهی یا گرفتن تخفیف)، در راه حفاظت از نواحی خاص فعالیت میکنند. این نواحی معمولاً پارکهای ملی جدیدیاند که چشماندازی منحصربهفرد دارند و از منابع تاریخی طبیعی به شمار میروند یا اینکه کشور ملزم است پارکهای موجود و پناهگاههای حیات وحش یا جنگلها را توسعه دهد. اجرای چنین برنامههایی در امریکای لاتین و آسیا ثمربخش بوده است. مثلاً میتوان به تفاهمنامه بین کشور بولیوی و انجمن بینالمللی حفاظت از منابع طبیعی اشاره کرد. در این معاهده آمده است که در قبالِ 650 هزار دلار بدهی معوقه بولیوی، که انجمن بینالمللی حفاظت از منابع طبیعی آن را پرداخت میکند، این کشور ملزم میشود تا 15 هزار کیلومتر مربع از منطقه حفاظتشده زیستکره بنی را در مرکز جنگل باران آمازون وسعت دهد. اجرای این برنامه ابتکاری، طی یک دهه یا بیشتر، تأثیرات درخور توجهی را در اکوتوریسم کشورهای دارای منابع طبیعی غنی به ارمغان خواهد آورد و آنها را به جاذبههای گردشگری برای فعالیتهای اکوتوریسمی تبدیل خواهد کرد. برنامههای مشابهی در دیگر بخشهای جهان نیز در دستِ اجراست.
مزایای اکوتوریسم
- اشتغال و درآمدزایی برای جامعه محلی؛
- امکان تخصیص بودجه به منظور خرید و بهبود مناطق طبیعی و حفاظتشده برای جذب اکوتوریستهای بیشتر در آینده؛
- آموزش زیستمحیطی به بازدیدکنندگان؛
- تشویق و ارتقای حفاظت محیطی و میراث (ایجاد پارکهای ایالتی یا ملی جدید یا توسعه آنها، حفاظت از جنگلها، ذخایر زیستکره، نواحی تفرجگاهی، سواحل، راههای آبی و زیر آبی و جاذبهها).
کشورهای جهان سوم میزبان تعداد فراوانی از اکوتوریستها هستند. در برزیل، سفر به طبیعت به بزرگترین منبع جدید درآمدزا در این کشور تبدیل شده است. در افریقای جنوبی ـ مرکزی، اکوتوریسم کشورِ روادا سومین منبع بزرگ درآمدی حاصل از ارز خارجی کشور است. اغلب این عایدیها از بازدیدکنندگانی کسب شده است که از پروژه کوه گوریلا، که از سال 1970 آغاز شده است، دیدار کردهاند. موفقیت این پروژه دولت را متقاعد کرده است که از زیستگاه حساس گوریلها محافظت و نگهداری کند. این پروژه سبب شده که از سایر پارکها نیز حمایت و محافظت شود.
در کاستاریکا، 60 درصد از بازدیدکنندگان علاقهمندند تا از پارک ملی آنجا بازدیدکنند که 11 درصد از زمین آن کشور را دربر گرفته است. اگر ذخیرههای اختصاصی و زیستی را نیز به آن بیفزاییم، مناطق حفاظتشده درمجموع 23 درصد این کشور را دربر میگیرند.
آسیبها و محدودیتهای اکوتوریسم
در مقصدهای گردشگری اکوتوریسم معمولاً تراکم کمی از جمعیت روستایی دیده میشود. معیشت بیشتر ساکنان به بهرهبردن از محیط زیست طبیعی پیرامون خود وابسته است. با رواج گردشگری در منطقه، این خطر وجود دارد که گردشگری منابع را مصرف کند؛ زیرا میتواند بیش از حد منابع را مصرف کند. اگر تورگردان اکوتوریسم محلیان را برای ارائه خدمات لازمِ گروه به کار نگمارد و از مواد و تجهیزات محلی استفاده نکند، محلیان در منافع مالی اکوتوریسم سهیم نمیشوند، بنابراین جامعه محلی و گردشگران برای گرفتن منابع طبیعی کمیاب با هم به رقابت میپردازند که عاقبت این امر برای محیط زیست تهدیدی بزرگ است. برای اینکه تورگردانی موفق باشیم، لازم است محلیان را در امر گردشگری مشارکت دهیم وگرنه نیاز مبرم آنها برای بقا مسلماً غالب خواهد شد و به احتمال بسیار بر جاذبههای طبیعی بیشماری، که بازدیدکنندگان را اغوا میکنند، خسارت وارد میشود.
مسئله دیگر این است که دانش علمی درباره تأثیرات بازدیدکنندگان در مناطق دورافتاده و نواحی طبیعی و مناطق دارای حیات وحش و دیگر نواحی طبیعیِ تقریباً بکر بسیاری از کشورها اندک است. از این رو گردشگری و تصمیمات مدیریت اراضی در غیاب دانشی مناسب اتخاذ میشوند. با آغاز کار گردشگری، درخواستِ اخذ اجازه ورودِ بازدیدکنندگان فزونی میگیرد و بنابراین مقصدهای گردشگری با خطر ازدحام روبهرو میشوند. به همین علت، باید ظرفیتهای تحمل تعیین و اجرا شوند.
در نهایت، گردشگری صنعتی چند وجهی است، از این رو نظارتکردن بر همه آن تقریباً ممکن نیست. آنچه در قالب برنامه مناسب اکوتوریسمی آغاز میشود میتواند به برنامه اکوتوریسمی پرطرفدار و ماجراجویانه و عاقبت به خطری جدی برای مقصد گردشگری تبدیل شود. برای پیشگیری از این اتفاق، اصول گردشگریِ پایدار باید اجرا شود.
در بررسی این معیارها، باید گفت که آنها تنها به اهداف محیطی و بومشناختی توجه نمیکنند، بلکه معیارهایی هم مد نظر است که به دنبال کسب اطمینان از سطح مطلوبِ رضایت بازدیدکنندگان و جامعه محلی و کمک به اقتصاد محلی است. با این معیارها میتوان اطمینان داشت که داراییهای اقتصادی برای حمایت از اکوتوریسم پایدار و حمایت عمومی و سیاسی از گردشگری یک مقصد به کار گرفته شدهاند. برای ادامه، به کتاب مراجعه کنید.
کتابهای مرتبط
شناخت صنعت گردشگری (اصول، رویهها و رویکردها)
285,000 تومانوزن | 1 کیلوگرم |
---|---|
نام مولف |
ج. آر. برنت ریچی, چارلز آر گولدنر |
نام مترجم |
حمید ایوبی یزدی, حمید ضرغام بروجنی, مرتضی بذر افشان |
شابک |
9786007127047 |
تعداد صفحه |
472 |
سال انتشار |
1397 |
نوبت چاپ |
هفتم |
قطع کتاب |
وزیری |
نوع جلد |
شومیز |