چالش‌ های ژئوتوریسم در ایران

نَشنال جِئوگرافی و ژئوتوریسم

 پژوهشگران در مقدمة مقالات علمی پژوهشی خود، برای ارزیابی ژئوسایت‌ها (یا ژئومورفوسایت‌ها) از تعریف تورتولوت استفاده کرده‌اند که ربطی به مقاله و موضوع آنها ندارد. این سردرگمی به‌صورت شبکه‌ای از ارجاع به یکدیگر در مقالات علمی پژوهشی داخلی به‌صورت سرطانی گسترش یافته است. ما منشور پایداری جاناتان تورتولوت را ارج می‌نهمیم و در کلاس‌های خود این منشور را که حاوی نکات مهمی برای اجرای گردشگری پایدار در تمامی انواع گردشگری است، آموزش می‌دهیم. ما اعتقاد داریم برای پایداری هر نوع گردشگری، منشور 13گانة تورتولوت راهگشا خواهد بود؛ ولی از نامگذاری «منشور پایداری در تمامی مکان‌های جغرافیایی» که پس از مفهوم‌سازی، برای برندسازی و نظارت بر مقصد و اعطای گواهی‌نامه پایداری و به‌قصد اقتصادی و سودجویی و با نام نهادن ژئوتوریسم! بر آن انجام شده است، بیزاریم. چون این نامگذاری پس از توماس آلفرد هوز انگلیسی و تعریف علمی- دانشگاهی ازپیش ارائه‌شدة وی در سال 1995، دوباره توسط جاناتان تورتولوت (سردبیر بخش گردشگری مجلة نشنال جئوگرافی) در مفهوم نظارت بر پایداری مقصد (تمامی مکان‌های فرهنگی و طبیعی) با ارائة منشوری 13گانه برای پایداری سفر به وسعت جغرافیای این کرة خاکی، ژئوتوریسم نامیده شده است. به‌دلیل قدرت بالای تبلیغاتی مجلة معتبر نشنال جئوگرافی این منشور و مفهوم پایداری، بیش از هر کتاب دیگری در سایت‌های اینترنتی گسترش یافته و البته با شیطنت‌های بازاریابی وب‌سایتی، چند صفحة اول وب‌سایت گوگل را به خود اختصاص داده است.

برخی فعالان گردشگری زمین‌شناختی در ایالات متحدة آمریکا، این اقدام جاناتان تورتولوت را شرم‌آور دانسته‌اند. البته به نظر می‌رسد جاناتان تورتولوت (به‌دلیل اینکه فردی دانشگاهی نیست) اطلاع قبلی از وجود قبلی واژه و تعریف ژئوتوریسم نداشته است ولی قصد جبران این اشتباه را نیز ندارد.^. 

در این کتاب، پیشوند زمین به مفهوم عام آن یعنی جابه‌جایی و گردش در همه‌جا نیست و این پیشوند مفهوم جابه‌جایی مکانی در جغرافیا را نداردُ بلکه علوم زمین (زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی) و جاذبه‌های طبیعت بی‌جان را در بر می‌گیرد. مفهوم جابه‌جایی و مفهوم جغرافیایی در علم گردشگری امری بدیهی و توضیح واضحات است و کل صنعت گردشگری و مسافرت، ذاتاً ماهیت جغرافیایی دارد و نیازی به واژه‌سازی جدید تحت عنوان ژئوتوریسم برای رساندن مفهوم جغرافیایی گردشگری نیست. آنچه در پس پرده روی داده است برندسازی و منافع مادی مؤسسة نشنال جئوگرافی در ارائة برچسب پایداری به مقصدهای گردشگری با نظارت اختصاصی خود است که با بوق و کرنا و اعطای جایزه به جاناتان تورتولوت در دانشگاه میزوری در کانزاس سیتی امریکا تحت نام از قبل موجود و تعریف‌شدة ژئوتوریسم انجام شده است و به زعم خود راه برگشتی ندارند. به قول صدری (2021) اجازه دهید صنعت گردشگری منشور پایداری عالی خود را داشته باشد و به‌خاطر منشور، نام صنعت گردشگری را با افزودن پیشوندی عوض نکنید.

پنداشت‌های اشتباه دربارة ژئوتوریسم در ایران

با وضع موجود و سردرگمی مفهومی پانزده سالة اخیر در داخل کشور باید توجه داشت که:

1. معرفی زیبایی‌های زمین‌شناختی به‌معنی ژئوتوریسم نیست (بلکه این کار معرفی یک نوع از میراث زمین‌شناختی است).
2. معرفی تنوع زمین‌شناختی (ژئودایورسیتی) یک منطقه به‌معنی معرفی صنعت ژئوتوریسم نیست، بلکه مرحلة ابتدایی مستندسازی برای شناسایی بعدی میراث است.
3. معرفی منشور و تعریف توریسم پایدار جاناتان تورتولوت و برچسب‌زنی نظارت بر پایداری مقصد نشنال جئوگرافی! به‌معنی ژئوتوریسم (گردشگری زمین‌شناختی) نیست.
4. اینگونه نیست که «هرچه زمین‌شناس‌تر یا ژئومورفولوژیست‌تر، متخصص‌تر در ژئوتوریسم»، بلکه این موضوع چندرشته‌ای است و علم تخصصی گردشگری هم دارد.
5. ژئوتوریسم زیرمجموعة اکوتوریسم نیست (اولی بر جاذبه‌های طبیعت بی‌جان و دومی بر جاذبه‌های طبیعت جاندار- یعنی فون و فلور- تمرکز دارد).
6. ژئوتوریسم به‌معنی بازدید زمین‌شناختی (یا معدنی) متخصصان یا دانشجویان نیست، بلکه گردشگریِ همگانی برای عموم مردم است که نیاز به زیرساخت دارد.
7. ژئوتوریسم به‌معنای گردشگری به سبک کوهنوردان (بدون نیاز به هتل 5ستاره) نیست و مخاطبان متنوعی دارد و درنتیجه خدمات گردشگری با طیف متنوع اقامتی را می‌طلبد.