واژه و مفهوم زمین‌گردشگری

صنعت گردشگری به‌طور‌كلی و به‌تنهایی شش رکن اصلی دارد و یكی از آن‌ها وجود جاذبه‌ها در مقصد گردشگری است و وجود تنوع زمین‌شناختی مهم‌ترین پایه برای توسعۀ ژئوتوریسم و شناسایی میراث زمین‌شناختی برای تأسیس ژئوپارك‌هاست.
در ابتدا ذکر این نکته در داخل کشور ضروری است که به‌اشتباه، بسیاری از افراد و مدیران، زمین گردشگری را مخصوص زمین‌شناسان و تحصیل‌کردگانی می‌انگارند که قصد آنها تماشا، شناخت پدیده‌ها و فرایندهای زمین‌شناختی و آموختن نحوۀ شکل‌گیری آنهاست! چنین پنداشتی بیشتر به بازدید علمی کارشناسان و دانشجویان شبیه است تا گردشگری عامه‌پسند برای ترویج علوم زمین و بسط علم زمین‌شناسی، ژئومورفولوژی و میراث معدنکاری در بطن جامعه! و برخی از پژوهشگران نیز ژئوتوریسم را علم مطالعاتی برای بهره‌گیری از شکل‌های ناشی از فرایندهای بیرونی به‌منظو توسعۀ گردشگری تلقی کرده‌اند که البته جاذبۀ ژئوتوریسم خود خروجی این مطالعات در بخش میراث ژئومورفولوژیک است و چنین مطالعاتی بیشتر با ژئوکانسرویشن (شناسایی ژئودایورسیتی در دانشگاه‌ها و ارزیابی‌های علمی و حفاظت عملی از آنها) سنخیت دارد. واژۀ بیگانۀ ژئوتوریسم را نكوئی صدری (1385) معادل با زمین‌گردشگری عنوان کرد؛ فعالیت‌های ژئوتوریستی روی فعالیت‌های گردشگری زمین‌شناختی و نیز گردشگری طبیعت بی‌جان تمركز دارد. درواقع، نوعی گردشگری پایدار و آموزشی (همراه با انتفاع جامعۀ محلی) است. بنابراین زمین‌گردشگری از دو بخش ژئو و توریسم تشکیل شده است. بخش «ژئو» جاذبه‌های زمین‌شناسی، ژئومورفولوژی و میراث معدنکاری را شامل می‌شود و بخش «توریسم» آن به‌عنوان موضوعی چندرشته‌ای، تمامی زیرساخت‌های صنعت گردشگری ازجمله تفسیر، مدیریت، اقامت، تورها و... را شامل می‌شود (برخلاف اکوتوریسم (بوم‌گردشگری) که جاذبه‌های طبیعت جاندار مرکز توجه آن است).

تعریف صنعت ژئوتوریسم (زمین‌گردشگری)

الفبای محیط اطراف (ABC) در صنعت گردشگری

نکوئی صدری (2009) در خلاصۀ انگلیسی کتاب مبانی زمین گردشگری خود آورده است: «طبیعت و اهمیت حفاظت از آن و گردشگری در آن با طبیعت جاندار شروع شد و به اکوتوریسم (بوم‌گردشگری) رسید. و در ادامه می‌افزاید، امروزه طبیعت و اهمیت حفاظت و گردشگری در آن باتوجه‌به طبیعت بی‌جان تکمیل شده و به ژئوتوریسم منتهی شده است». داولینگ و نیوسام (2010) با تکمیل این گفته‌، در کتاب خود آورده‌اند: «توجه به ویژگی‌های محیط اطراف و اهمیت آن و گردشگری و حفاظت از آن با محیط فرهنگی شروع شد (C)، سپس به محیط طبیعت جاندار (B) رسید و امروزه به طبیعت بی‌جان رسیده است (A) » و به این نحو، ABC یا الفبای محیط اطراف در صنعت گردشگری و ارتباط آن با جهان پیرامون‌مان مطرح شد.
حال پس از آشنایی با این مقدمۀ فلسفی و نگاه جدید، به ذکر سه تعریف ژئوتوریسم از بین تعاریف ارائه‌شده در سطح جهانی -به‌دلیل اهمیت آنها -بسنده می‌کنیم:

1. تدارک امکانات تفسیری و خدماتی برای گردشگران، چنانچه آنها بتوانند با علم زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی یک مکان و سهم آن مکان در توسعۀ علوم زمین، فراتر از سطح صرفاً زیبایی‌شناسی آن مکان، آشنا شوند؛
2.  ژئوتوریسم، گردشگری دانش‌محوری است که از ترکیب میان‌رشته‌ای صنعت گردشگری با حفظ و تفسیر جاذبه‌های طبیعت بی‌جان (همراه با مسائل فرهنگی مرتبط با آنها) و ارائۀ آن در قالب ژئوسایت به عموم مردم، به‌وجود می‌آید؛
3.  شکلی از گردشگری نواحی طبیعی است که به‌طور ویژه بر روی چشم‌اندازها و زمین‌شناسی تأکید دارد. همچنین، صنعت گردشگری را به‌سمت ژئوسایت‌ها و حفظ تنوع زمین‌شناختی سوق می‌دهد و فهم علوم زمین را از طریق آموزش دادن و ارج نهادن به آنها گسترش می‌دهد. این امر با بازدیدهای مستقل عوارض زمین‌شناختی، استفاده از مسیرهای تعیین‌شدۀ زمین‌شناختی و نقاط مخصوص دید، گشت‌های همراه با راهنمای تور، فعالیت‌های مربوط به زمین‌شناسی و نیز پشتیبانی مراکز بازدیدکنندگان ویژۀ ژئوسایت به دست می‌آید.

شوربختانه در داخل کشور برخی افراد به زعم خود، ژئوتوریست‌ها (یا زمین‌گردشگران) را به‌نوعی کوهنورد می‌انگارند. برای مثال، دانشجویانم می‌پرسند چرا می‌گویند: «ژئوتوریست‌ها معمولاً گردشگران قانعی هستند که به‌دنبال هتل‌های لوکس و شرایط بسیار عالی خدماتی نیستند؟» درواقع این پنداشت اشتباه است و طبق شکل
زیر، زمین‌گردشگری تمامی طیف‌های مخاطبان و سلیقه‌ها را در بر می‌گیرد، یعنی از چادرخوابی تا اقامت در هتل‌های لوکس بازدید محل‌های بکر طبیعی تا داخل شهرها و بازدید مکان‌هایی با دسترسی آسان تا دشوار، تمامی طیف فعالیت‌های ژئوتوریسم را در بر می‌گیرد. در این نوع گردشگری، محصول ژئوتوریسمی در مجموعه‌های طبیعی (دست‌خورده یا بکر) و یا شهری قرار دارد و تمركز اصلی بر روی محیط‌های زمین‌شناختی است. درواقع طبیعت بی‌جان بستر شهرها و روستاها نیز هست.