شاخصه‌ های بوم‌ گردی

بوم‌گردی، شکل خاصی از گردشگری است که با هدف گشت‌وگذار در یک محیط و واحد قلمرو بومی و محلی انجام می‌شود، به‌گونه‌ای که گردشگر، ابتدا یک تصویر ذهنی از مکان موردنظر، براساس علایق و خواسته‌هایش می‌سازد، سپس با آگاهی درخصوص آن محیط و نحوۀ دسترسی به آن، با ورود به آن محیط، به مشاهدۀ نزدیک واقعیت‌ها و زندگی محلی مردم آن منطقه می‌پردازد. در این میان، سبک زندگی محلی، نوع معماری و مصالح ساختمانی، آداب و رسوم، فرهنگ، اعتقادات و باورها، پوشش، غذاها و داستان‌ها و افسانه‌ها، بسیار حائز اهمیت است.

اسمیت چهار عنصر مرتبط با بوم‌گردی را مکان جغرافیایی (میراث طبیعی)، آداب و رسوم جامعۀ بومی (میراث فرهنگی)، آثار تاریخی و صنایع دستی قابل‌عرضه به گردشگران مطرح می‌کند. وی این عناصر را بستر توسعۀ گردشگری تجربه‌محور می‌داند.

ابعاد بوم‌گردی

بر این اساس، فعالیت‌های بوم‌گردی عبارت است از: پیاده‌روی‌های برنامه‌ریزی‌شدۀ ایستگاهی و کوهنوردی، عبور از رودخانه‌های خروشان با قایق‌های بادی، سفر به مناطق ییلاقی و مهمان عشایر و ساکنان بومی این محل‌ها شدن، سفر به روستاها و مزارع اطراف روستاها به‌منظور لذت بردن از طبیعت و آشنایی با فرهنگ اهالی، سفر به مناطق صعب‌العبور طبیعی، بازدید غارهای طبیعی، مطالعۀ طبیعت گیاهی و جانوری، تماشای حیوانات و پرندگان، آشنایی با محیط زیست طبیعی در قالب دیگری به‌نام سافاری و با استفاده از خودروهای روباز برای تماشای حیوانات و پرندگان. البته فعالیت‌هایی نظیر شکار، اسکی و تورهای ماجراجویانه‌ای که اثرات تخریبی فراوانی به محیط زیست طبیعی وارد می‌کنند، بوم‌گردی به شمار نمی‌روند.

بر این مبنا، بوم‌گردی دارای چهار شاخص عمده است:

پیوند با فرهنگ

تقریباً تمامی سطح کرۀ زمین شواهدی از حضور، فعالیت و روابط انسانی را در خود دارد که در هر نقطۀ دنیا، متفاوت و منحصربه‌فرد است و فرهنگ مربوط به آن منطقه را معرفی می‌کند. تشخیص و شناخت فرهنگ‌ها، یکی از اهداف و موضوعات جذاب برای بوم‌گردی است. این تشخیص و شناخت، از روش‌های مختلف به‌ویژه از طریق ارتباط با افراد محلی و کمک بومیانی که همواره با طبیعت همزیستی دارند، صورت می‌پذیرد. در بوم‌گردی، گردشگران با فرهنگ و نوع زندگی مردم منطقه از نزدیک آشنا می‌شوند و در فعالیت‌های روزمره آنان مشارکت می‌کنند، در این ارتباط ایجادشده بین جامعۀ میزبان و گردشگر، مردم منطقه نیز با فرهنگ مردمان دیگر مناطق و کشورها آشنا شده و این دو گروه به‌تدریج نوعی علاقه به یکدیگر پیدا می‌کنند. با ایجاد این آشنایی و فرهنگ‍دوستی، گردشگران به منطقۀ میزبان حساس شده و به اوضاع آن اهمیت بیشتری می‌دهند و از این طریق بوم‌گردی، سبب دوستی فرهنگ‌ها و جوامع می‌شود.

یادگیری و آموزش

یکی از اصولی که در بوم‌گردی مورد تأکید قرار می‌گیرد، آموزش و کسب آگاهی فرهنگی از سبک زندگی مردم یک منطقه است. این ویژگی به تعامل، گفت‌وگو و ارتباطی که بین بوم‌گرد، محیط زیست و افراد محلی یک منطقه ایجاد می‌شود، اشاره دارد. بنابراین دست‌اندرکاران و همچنین گردانندگان تورهای گردشگری، باید آموزش لازم را راجع به فرهنگ، مکان، اقتصاد، محیط و مردم محل موردنظر (آموزش قوانین و باورهای معنوی مردم محلی به گردشگران و ایجاد همکاری و مشارکت بین گردشگران و محلی‌ها با هدف توانمندسازی فردی و گروهی) به گردشگران بدهند. این آگاهی‌ها، به گردشگر کمک می‌کند تا همراه با شناخت مردم، محیط و جاذبه‌های گردشگری، بازدیدی سودمندتر با به حداقل رساندن آسیب‌های فیزیکی، اجتماعی، رفتاری و روانی در طول مسافرت را داشته باشد.

پایدار بودن

پایدار بودن در مفهوم بوم‌گردی، به این معناست که این فعالیت گردشگری، باید کمترین میزان تخریب و اختلال را برای محیط طبیعی و فرهنگی خود به دنبال داشته باشد. بوم‌گردی می‌کوشد آثار مخرب هتل‌سازی، شبکۀ حمل‌ونقل و دیگر ساخت‌وسازهای مرتبط با گردشگری که به محیط طبیعی زیان وارد می‌کند را با جایگزین نمودن مصالح قابل‌بازیافت، استفاده از انرژی‌های پاک نظیر انرژی خورشیدی، استفاده از مصالح محلی برای ساخت‌وسازها، طراحی و ساخت امکانات سازگار با طبیعت و فرهنگ منطقه، با کمترین آسیب ممکن به اکوسیستم بومی و... به حداقل برساند.

همچنین استفاده از امکانات اقامتی دوستدار طبیعت (در این بین اقامتگاه‌های زیادی حتی اقامتگاه‌های لوکس و مجلل، اقداماتی درزمینۀ گردشگری مسئولانه انجام می‌دهند)، استفاده از سیستم حمل‌ونقل دوستدار زمین نظیر وسایل حمل‌ونقل عمومی، اجارۀ دوچرخه، استفاده از سرویس‌های اجارۀ اتومبیل‌های اشتراکی و پیاده‌روی، بهترین روش‌ها‌ برای فعالیت‌های پایدار بوم‌گردی هستند.

ارتقای رفاه جامعۀ محلی

بوم‌گردی برپایۀ مشارکت، مالکیت و ایجاد فرصت اقتصادی برای مردم محلی (مردمی که درون و یا پیرامون مقصد گردشگری زندگی می‌کنند) استوار است و درواقع باید ابزاری برای حفاظت و بالا بردن سطح کیفی جامعۀ محلی باشد. معروف است که می‌گویند "در بوم‌گردی تنها ردپایتان در طبیعت باقی می‌ماند و به‌جز خاطره‌ها، چیزی از سفرتان به طبیعت با خود به خانه برنمی‌گردانید". تنها اثری که باید از علاقه‌مند به بوم‌گردی باقی بماند، درآمدی برای جامعۀ بومی منطقه است. پولی که علاقه‌مندان به بوم‌گردی هزینه می‌کنند باید به جیب کسب‌وکارهای محلی برود.

به‏علاوه، بوم‌گردی با ایجاد فرصت پیشرفت و توسعۀ اقتصادی، می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای سایر منابع درآمدی برای مردم منطقه محسوب شده و از روی آوردن محلی‌ها، به شیوه‌های دیگر کسب درآمد نظیر فروش زمین‌های کشاورزی و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی جلوگیری کند.

حداقل اثر

از مفهوم بوم‌گردی و ویژگی‌های اشاره‌شده برمی‌آید که توسعۀ بوم‌گردی به‌عنوان یک سیستم، دربرگیرندۀ روابط ارگانیک بین سه سیستم زیرمجموعه شامل: بوم‌گردی (خدمات، فعالیت‌ها و زیرساخت‌ها)، تنوع فرهنگی و طبیعی و جامعۀ محلی است. ذی‌نفعان و بازیگران متعددی وجود دارند که می‌توانند در فرایند و توسعۀ بوم‌گردی تأثیرگذار باشند و تحت تأثیر قرار بگیرند (بازیگران کلیدی و بازیگران حامی). توسعۀ بوم‌گردی از طریق تعادل روابط بین مؤلفه‌های سیستم بوم‌گردی به دست می‌آید ....

سیستم توسعۀ بوم‌گردی