راه‌های توسعه گردشگری در کشور های مسلمان

توسعۀ گردشگری در کشورهای مسلمان

بازار مسلمانان، هم با هدف گردشگری مذهبی و هم با هدف شخصی، بازاری بسیار بزرگ و قابل توجه است. پیش‌بینی می‌شود تعداد مسافران مسلمان به‌مانند جمعیت آن‌ها همراه با پیشرفت‌های کشورهای مسلمان، در آیندۀ نزدیک افزایش یابد. علاوه‌بر آن، به گفتۀ الحمارنه و استینر"تردد و آمد و شد میان کشورهای مسلمان، توجه به گردشگری اسلام را در برخی از کشورها، پررنگ نموده است".

توسعۀ گردشگری در کشورهای مسلمان ممکن است به تنش میان توسعۀ اقتصادی و اجتماعی منجر شود. در بسیاری از ملت‌ها که اسلام پایۀ اجتماعی و منشأ قانونگذاری آن‌هاست، به‌طور روزافزونی به گردشگری به‌عنوان منبعی برای توسعه توجه می‌شود و اصول اسلامی نیز بر سیاست­های گردشگری، هدف­گذاری، مدیریت و اجرای برنامه‌های گردشگری، تأثیر می­گذارد. مطالعات مختلف حاکی از آن است که در برخی از کشورهای مسلمان، پویایی خاصی در توسعۀ گردشگری وجود دارد.

دین معتقد است، باتوجه‌به اعتقادات مذهبی، گردشگری در برخی از کشورهای مسلمان، به‌دلیل تأثیر آن بر جامعۀ محلی مورد توجه قرار نمی‌گیرد. این مسئله باتوجه‌به پیامدهای آن بر پایداری اجتماعی، در سایر ادیان نیز مدنظر قرار دارد. برای مثال، جوزف و کاووسی به بررسی تأثیر گردشگری غرب بر شهر مذهبی و زیارتی پوشکار در هند پرداخته‌اند. براساس نتایج این تحقیق، گردشگری ازنظر جامعۀ محلی به‌مانند تهدیدی برای سنت‌ها و مذهب مردم است حتی با علم به اینکه بخش قابل‌توجهی از جامعه درآمد خود را از طریق گردشگری کسب می‌کنند. به باور رهبران اسلامی و مسلمانان، گردشگری منجر به نتایجی ازجمله افزایش مصرف مواد مخدر، الکل، گسترش رفتارهای غیرقابل‌قبول و پوشش نامناسب و روابط نامناسب زنان و مردان، فحشا و قمار منجر خواهد شد که ازنظر اسلام و قوانین اسلامی ممنوع و مطرود است. بهترین گزینه و نتیجه این خواهد بود که گردشگری در دنیای اسلام از طریق مشاوره و برنامه­ریزی برپایۀ مفاهیم اجتماعی و مذهبی صورت پذیرد و این مفاهیم مورد توجه جدی قرار داشته باشند.

سفرهای خارجی مسلمانان

حوزۀ مهم و قابل‌توجه دیگر، رشد سفرهای خارجی مسلمانان به سایر کشورهاست. امروزه، پیشرفت­های اقتصادی کشورهای درحال‌رشد مسلمان موجب افزایش اعتمادبه‌نفس آن‌ها شده و ارزش­ها و فرهنگ­های متفاوت آن­ها را درمقابل فرهنگ غالب غربی که مبنی بر آزادی، مصرف و افراط است، برجسته کرده است. این ارزش­های دنیای غربی در تصویر غالب از گردشگری مبنی بر فعالیت­های لذت­جویانه و افراطی منعکس شده است. گفتمان مذهب اسلام و ارتباط آن با گردشگری، در تصویر عمومی غرب از گردشگری و ارزش­های آن و این ادعا که اسلام با گردشگری تجاری عصر معاصر هماهنگی و همخوانی ندارد، انعکاس یافته است. این نگاه به گردشگری بر گذران تعطیلات به‌عنوان راهی برای فرار از محدودیت­های اجتماعی توجه دارد.

مسلمانان مسافران مشتاقی هستند و امروز گردشگری برای تفریح در جوامع آنان پذیرفته شده است. اگرچه رفتارها و برخورد آن­ها در مقوله‌هایی مانند غذا و الگوهای سفر، آن‌ها را متمایز می­سازد. بر این اساس، شاید لازم باشد تا میان مقاصد گردشگری و نیازها و خواسته­های مسلمانان، تطابق ایجاد نمود. به‌علاوه، به‌منظور تطبیق گردشگران رو‌به‌رشد مسلمان، به‌ویژه از منطقۀ خاورمیانه، به سازمان‌های مدیریت مقصد توصیه می­شود تا اطلاعات مسلمانان مانند اوقات شرعی و آدرس مساجد و رستوران­هایی با غذای حلال را نیز به وب‌سایت­های خود اضافه کنند. همچنین، تورگردان­ها باید کارکنان خود را درخصوص رفتارهای میان‌فرهنگی آموزش دهند تا بتوانند با گردشگران مسلمان با احترام و مناسب رفتار کنند. با‌توجه‌به باورهای مسلمانان درخصوص پوشش و التقاط زن و مرد، بهتر است هتل‌هایی که در بازار مسلمانان فعالیت می­کنند، استخرها و تسهیلات تفریحی و رفاهی مجزا و تفکیکی ارائه کنند.

سفرهای اسلامی

همانطور که قبلاً اشاره شد، سفرهای مسلمانان به سایر کشورهای مسلمان روند روبه‌رشدی داشته است. رشد بازار گردشگری مسلمانان، تشویق به توسعۀ سایر کشورهای مسلمان را از طریق مخارج یا درآمدهای قابل‌توجه این بازار و همچنین پیامدهای منفی اجتماعی که آن به دلیل مشابهت­ها و نزدیکی­های فرهنگی و مذهبی، ساده­تر نموده است. رشد "گردشگری اسلامی" در نوشته­های نویسندگان مختلفی مورد اشاره قرار گرفته است. یکی از دلایل این رشد برای مسلمانان "از جنبۀ روحانی، تقویت حرکت در مسیر خداوند و از نظر اجتماعی، استحکام پیوند برادری (اخوت) میان امت مسلمان" است. این روند را نمی­توان صرفاً برپایۀ سفرهای زیارتی تحلیل نمود بلکه از جنبه مفاهیم اجتماعی فرهنگ­های سفر نیز قابل بررسی است. دلیل اصلی توسعۀ سفرها بین کشورهای اسلامی، حادثۀ 11 سپتامبر 2001 است. تروریسم و بی‌ثباتی سیاسی و افزایش اسلام‌هراسی و اسلام­ستیزی بخصوص در میان گردشگران غربی، به گسترش این روند منجر شده است. در همین زمان، تدابیر امنیتی و مقررات شدید و سخت منجر به افزایش گردشگران مسلمان در مقاصد مسلمان مانند مالزی شده است. به‌طوری‌که در پاسخ به این اثرات، مالزی در تبلیغات گردشگری، خود را به عنوان مقصد "دوستار مسلمانان" معرفی می­نماید.

چهار کشوری که در گردشگری ورودی مسلمانان بسیار برجسته‌اند (مراکش، مصر، ترکیه و مالزی) در سال 2004 در حدود 5/17 میلیون گردشگر را جذب کردند. فراخوان‌هایی جهت بازگشایی و ترویج گردشگری کشورهای مسلمان انجام شده است که از آن جمله می­توان به نمایشگاه گردشگری کشورهای مسلمان در سال 2005 در استانبول ترکیه اشاره کرد. بحث اصلی درخصوص توسعۀ گردشگری اسلام در مالزی در اواسط سال 2008 و در جریان نمایشگاه و کنفرانس جهانی گردشگری اسلام در کوالامپور، مطرح شد. پارک موضوعی تمدن اسلام در کوالا ته نگاتو در حدود 9/1 میلیون گردشگر را در طی 18 ماه از فوریه 2008 یعنی زمان افتتاح آن، جذب نمود. سنگاپور نیز جشنوارۀ سالیانه "هاری رایا" را برگزار می‌کند. در سال 2007، بزرگ‌ترین مقصد گردشگری برای مسافران عربستان سعودی، مقاصد مالزی و پس از آن اندونزی بوده است.