دستورالعمل‌ های جامع ارزیابی و انتخاب سایت برای اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی

موفقیت اقامتگاه‌ بومی می‌تواند تا حد زیادی وابسته به فرایندهای اولیۀ ارزیابی مکان و انتخاب باشد. در برخی موارد، ارزیابی دقیق اولیه ممکن است مشخص کند که سایت مورد‌نظر اصلاً برای توسعه مناسب نیست. با در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی یا افزایش تعداد بازدیدکنندگان از مناطق حیات وحش، از روی احتیاط (هرچند که همیشه مقدور نیست) باید انتخاب سایت‌های بوم‌گردی در مکانی خارج از منطقة حفاظت‌شدۀ‌ طبیعی در نظر گرفته شود. به عبارت بهتر، ارزیابی دقیق سایت می‌تواند در یافتن جایگزین‌هایی برای ایجاد اقامتگاه در خارج از مناطق حفاظت‌شده (به‌جای داخل آن) کمک کند. سایت انتخاب‌شده باید اقامتگاه را، با محدودیت‌های منابع طبیعی و بیوفیزیکی، سازگار و حمایت کند و در عین حال، برای بوم‌گردها فرصت تجربه و لذت بردن از محیط طبیعی را فراهم کند. کلیة ملاحظات طراحی و ساخت دخیل در انتخاب مناسب‌ترین سایت برای اقامتگاه‌بومی باید مدنظر قرار بگیرد.

شایان ذکر است که سایت‌های مناسب برای توسعة اقامتگاه ‌بومی اغلب یا هیچ‌گونه زیرساخت (اولیه و موجود) یا خدمات عمومی ندارند و یا به‌میزان اندکی، از آنها برخوردار هستند.

دستورالعمل‌های کلی:

1. سایتی را انتخاب کنید که در آن‌جا اقامتگاه ‌بومی، مستقیماً جاذبه‌های اصلی (یا شاخص) بوم‌گردی منطقه را تحت تأثیر قرار ندهد، یا به‌لحاظ بصری، با این جاذبه‌ها رقابت نکند. به عبارت دیگر، باید بین دسترسی آسان به مناطق طبیعی شاخص و حداقل‌سازی اثرات منفی بیوفیزیکی و فرهنگی (شامل اثرات بصری) بر روی محیط‌های اطراف، نوعی‌ تعادل وجود داشته باشد.
2. عناصر زیرساختی و خدمات عمومی که به دنبال می‌آید را به‌عنوان بخشی از مؤلفه‌های ارزیابی سایت‌ خود در نظر بگیرید:

الف) دسترسی به برق، آب آشامیدنی، فاضلاب، خط تلفن، روشنایی عمومی یا تولید و تأمین آنها.

ب) گزینه‌های حمل و نقل به سایت: وجود وسایل نقلیة موتوری زمینی (اتوبوس، تاکسی، خدمات کرایة خودرو و غیره)؛ پروازهای منظم تجاری، پروازهای چارتر، پروازهای خصوصی؛ انواع قایق و کشتی‌های تفریحی؛ راه‌آهن (برنامة زمانی نزدیک‌ترین ایستگاه راه‌آهن) و غیره؛ و امکانات موجود در سایت، شامل مسیرها و راه‌های پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، خدمات اتوبوس‌های خطی، وسایل نقلیة خورشیدی یا برقی و غیره.

ج) جغرافیای منطقه‌ای: نزدیکی سایت به بزرگراه‌ها، جاده‌ها، راه‌های مال‌روی کوهستانی و جنگلی، فرودگاه، زمین‌های با قابلیت فرود هوایی، راه‌آهن، لنگرگاه‌ها، دکل‌های برق، سدها، فعالیت‌های معدن‌کاری یا کشاورزی، مخروبه‌های خطرناک و غیره.

د) خدمات پستی، جمع‌آوری و دفع زباله، خدمات درمانی، مدرسه، تسهیلات تجاری و غیره.

3. قبل از آنکه سایت خاصی انتخاب شود، مطالعة‌ امکان‌سنجی"محدودة عمل" را برای یکایک سایت‌های بالقوة‌ موردنظر انجام دهید. مطالعة محدوده موردنظر فرایندی است که از طریق آن، پس‌از بررسی فیزیکی و برگزاری جلسات بارش فکری (طوفان فکری) با جامعة محلی، مشاوران و غیره، اثرات مثبت و منفی توسعه مشخص می‌شود. این موضوع می‌تواند با استفاده از روش مستند «ارزیابی مشارکتی روستایی» انجام شود. در مطالعة محدودة عمل، باید ویژگی‌های بیوفیزیکی سایت، ازجمله اقلیم، زمین و خاک، پوشش گیاهی، حیات وحش و غیره، و همچنین ویژگی‌های فرهنگی، ازجمله سایت‌های باستان‌شناسی، روستاهای سنتی و غیره، را در نظر داشت.
4. (برای یافتن ویژگی‌های معنوی) به‌دنبال سرنخ‌هایی در سایت باشید و مناطقی را جستجو کنید که ویژگی معنوی دارند؛ ویژگی‌هایی که به تقدس محل ربط دارند. این مناطق باید محافظت شوند و بر روی آنها ساخت‌و‌ساز صورت نگیرد؛ نکتة‌ مهمی که غالباً در طول فرایند انتخاب سایت، مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. به‌عنوان طراحان و برنامه‌ریزان آگاه و حساس به بوم‌شناسی، باید از تقدس، حریم و معنویت محل و مردمی که در آنجا و اطراف، ساکن هستند، محافظت کنیم.
5. برای ویژگی‌های مختلف سایت‌، برنامه‌ای بنویسید که در آن عواملی همچون برخورداری از بازارهای کوچک‌، ظرفیت‌ها و استعدادهای سایت، میزان قابلیت توسعة پایدار، میزان سودآوری (پایداری اقتصادی) گنجانده شود. همة این موارد تعیین‌کنندة نیازهای سایت و چگونگی توسعة اقامتگاه ‌بومی است. سایت منتخب باید نیازهای برنامه را برآورده کند، منابع و ظرفیت لازم را برای نیازهای روزانه و نیازهای گردشگران داشته باشد و این کارها را به‌صورتی پایدار انجام دهد.

* مکان‌یابی و قابلیت دسترسی اقامتگاه

     مکان اقامتگاه ‌بومی بدون شک یکی از مهم‌ترین معیارهای انتخاب سایت است و باید دلیل قانع کننده‌ای برای تأسیس اقامتگاه در آن سایت وجود داشته باشد. کیفیت محیط پیرامون برای موفقیت هر اقامتگاه‌ بومی ضروری است؛ وجود جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی نزدیک، چگونگی طراحی، اجرا و بازاریابی مسیرها و مدارهای بوم‌گردی و همچنین چگونگی مشارکت فعال جامعة‌ محلی در این فرایند از اهمیت برخوردار است.

دستورالعمل:

1. هنگام مکان‌یابی یک اقامتگاه ‌بومی، باید ویژگی‌های محیط فرهنگی و طبیعی پیرامون، قابلیت دسترسی به سایت، وضعیت دفع پسماند، وجود منابع انرژی، منابع آبی و اثرات این توسعه بر اکوسیستم اطراف را در نظر بگیرید.
2. فواصل مسافرتی را به‌عنوان معیاری مهم برای مکان‌یابی در نظر بگیرید؛ همچنین ویژگی‌های طبیعی و فرهنگی را که (توسط گردشگران) بازدید خواهند شد و احتمالاً ازنظر اقتصادی موجب پایداری سایت خواهند شد، بررسی کنید.
3. نزدیکی اقامتگاه را به وسایل اصلی حمل و نقل در منطقه بررسی کنید. به‌هرحال، به‌دلیل وجود سروصدا و آلودگی بیش‌ازحد، اقامتگاه ‌بومی نباید به فرودگاه‌ها یا مسیرهای عمدة حمل و نقل بسیار نزدیک باشد.
4. براساس تحلیل‌های تطبیقی مرتبط با سایت‌های جایگزین (بالقوه)، مناسب‌ترین مکان را برای یک اقامتگاه ‌بومی انتخاب کنید.

* جوامع محلی و منابع فرهنگی

هنگام توجه به منابع طبیعی و نحوة برنامه‌ریزی آن، باید به افراد محلی و فرهنگ آن‌ها نیز توجه داشت.  باید (برای به‌دست‌آوردن اطلاعات) زمان نسبتاً زیادی با مردمی که قرن‌ها در آن سایت زندگی کرده و دانش ارزشمندی از سایت و محیط پیرامون آن دارند، سپری کرد. طراح سایت هرگز نباید دانش جوامع محلی را دست‌کم بگیرد.

دستورالعمل:

1. در فرایند انتخاب سایت، مطالعة‌ دقیقی دربارة‌ جوامعی که در مناطق پیرامونی هستند، انجام دهید.
2. هنگام انتخاب سایت، ازجمله معیارهایی که باید در نظر گرفته شود، دسترسی به نیروی کار محلی برای مشارکت در تأسیس اقامتگاه، از مرحلة‌ برنامه‌ریزی اولیه گرفته تا ساخت‌وساز و مدیریت روزانه، است.
3. سؤالات دیگری که باید به‌دنبال پاسخ برای آنها باشید، عبارتند از:

• آیا سایت دارای اهمیت معنوی برای جوامع محلی است؟
• توسعة اقامتگاه چه منافعی برای مردم محلی خواهد داشت؟
• آیا ماهیت اکوتوریسمی توسعه با کاربری‌‌های زمین‌های مجاور سازگار است؟
• چه ویژگی‌های فرهنگی (متعلق به زمان گذشته، حال و آینده) در سایت یا حوالی آن وجود دارد؟
• آیا جامعة محلی درخصوص مالکیت قانونی ملک، ادعایی دارند؟
• آیا جامعة‌ محلی توسعة اقامتگاه ‌بومی را می‌پذیرد؟
• آیا اقامتگاه ‌بومی بر جامعة‌ محلی تأثیر می‌گذارد؟

4. توسعه‌دهندگان و معماران باید درخصوص برنامه‌های خود با مردم صادق باشند؛ آن‌ها درواقع باید از مردم محلی در شناخت و اکتشاف منطقه کمک بگیرند. جلسات و هم‌اندیشی‌ها باید به‌گونه‌ای برگزار شوند که رسوم محلی و حقوق مردم، محترم شمرده شوند.

*  فناوری مناسب و دسترسی به مواد سازگار با محیط‌زیست

اگر مواد محلی سازگار با محیط‌‌زیست در محل موجود نباشند، احتمال دارد وارد کردن مصالح به منطقه، ازنظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نباشد؛ بنابراین، سایت ممکن است برای توسعه، مناسب تشخیص داده نشود. همچنین این نکته حائز اهمیت است که در بسیاری از موارد، مصرف مصالح محلی، ممکن است بهترین گزینه نباشد؛ چراکه ممکن است این موضوع نسبت‌به زمانی که مواد از جای دیگری از کشور به منطقه آورده شود، به محیط زیست آسیب بیشتری وارد کند. استفاده از فناوری مناسب نیز معمولاً به‌معنی مشارکت‌دادن دانش و نیروی کار مردم محلی در توسعه است.

دستورالعمل:

1. درمورد نمونه‌هایی از ساخت‌و‌ساز بومی، دسترسی به مصالح سازگار با محیط‌‌زیست و هزینه‌های احتمالی آن‌ها، که می‌تواند در این مرحله مفید باشد، تحقیق کنید. هنگام آغاز تحلیل‌ها دربارة‌ ساخت اقامتگاه ‌بومی، از رویکرد "چرخة حیات" در معماری و ساخت‌و‌ساز (تحلیل گهواره- به-گهواره) استفاده کنید؛ به‌عبارتی، مواد ساختمانی، در کل زمان استفاده از آنها، چه مقدار انرژی "تجدیدپذیر" تولید می‌کند؟ باید مصرف انرژی را، در مراحل مختلف ساخت، از استخراج مواد اولیه گرفته تا حمل و نقل، تصفیه، بسته‌بندی و ارائة نهایی محصول ساختمان، در نظر بگیرید که شامل ساختمان‌سازی بر روی سایت، انرژی موردنیاز برای نظافت و نگهداری در طول حیات مفید آن و درنهایت، انرژی لازم که برای تخریب، تخلیه یا جا‌به‌جایی آن صرف می‌شود، می‌باشد.
2. کاربردی ‌بودن، میزان هزینة لازم و دوام مصالح ساختمانی قدیمی و جدید و نمونه‌های ساخته‌شدة قدیمی و جدید در منطقه و جامعة محلی را تجزیه و تحلیل نمایید.